Шалғам — көпшілікке бала кезден таныс көкөніс, бірақ оның пайдалы қасиеттері мен ерекше тарихы жайлы көбіміз біле бермейміз. Бұл тамыржеміс тек өзіне тән өткір дәмімен ғана емес, сонымен қатар емдік әсерімен және түрлі елдердің асханаларындағы маңызымен де ерекшеленеді. Шалғамның көптеген түрлері бар, олардың әрқайсысы түсі, дәмі мен қолданылу әдісі бойынша ерекшеленеді. Алғашқы қарапайым көрінетін бұл көкөніс шын мәнінде көпқырлы әрі адам денсаулығына пайдалы. Осы қызықты деректер сіздің шалғамға деген көзқарасыңызды өзгертуі мүмкін.
- Шалғам — ежелгі дәуірлерден бері өсіріліп келе жатқан көкөністердің бірі. Оны Ежелгі Мысырда пирамида салушылар тұтынған, өйткені шалғам күш-қуат береді деп есептелген. Археологиялық қазбалардан шалғамның бейнелері табылған, бұл оның адамзат тарихындағы орнын көрсетеді. Сондай-ақ ол дәстүрлі ем ретінде қолданылған.
- Ежелгі Грекияда шалғам алтынмен қапталып, құдайларға құрбандық ретінде ұсынылған. Бұл көкөністің сол дәуірде де жоғары бағаланғанын көрсетеді. Гректер шалғамды іш аурулары мен зәр айдаушы құрал ретінде қолданған. Оны философтар да, жауынгерлер де тұтынған.
- Шалғамның көптеген түрлері бар: қара, ақ, жасыл, қызыл және күлгін. Олар тек түсі бойынша ғана емес, дәмі, пісу уақыты және қолданылу ерекшеліктері бойынша да өзгешеленеді. Мысалы, қара шалғам ащы әрі көбінесе емдік мақсатта, ал ақ түрі жұмсақтау болып, салаттарда жиі пайдаланылады. Қытайда жасыл шалғам тәттілеу дәмімен танымал.
- Шалғам С дәруменіне, эфир майларына, ферменттерге, талшық пен минералдарға бай. Ол ас қорыту жүйесін жақсартады, тәбетті ашып, өт айдауға көмектеседі. Суық тию, жөтел, бауыр мен асқазан-ішек ауруларында жиі қолданылады. Құрамындағы қыша майлары антисептик ретінде әсер етеді.
- Ең танымал халықтық рецепттердің бірі — қара шалғам шырынын балмен араластыру. Шалғамның ортасын ойып, ішіне бір қасық бал салып, біраз уақыттан соң жиналған шырынды ішеді. Бұл тәсіл құрғақ жөтелге, бронхитке пайдалы. Ол тыныс жолдарының шырышты қабатына жұмсақ әсер етеді.
- Жапонияда шалғамның дайкон деген түрі кеңінен таралған, ол ұзын пішінді, жұмсақ дәмді болады. Дайконды шикі күйде, қайнатылған және тұздалған түрде пайдаланады. Ол мисо сорпасы, салат және сушиге де қосылады. Сонымен қатар макробиотикалық тамақтануда қолданылады.
- Мексикада шалғам ерекше мәдени маңызға ие. Жыл сайын 23 желтоқсанда Оахака қаласында «Шалғам ою мерекесі» өткізіледі. Бұл шарада шеберлер шалғамнан түрлі сахналар мен бейнелер ойып жасайды. Бұл дәстүрге арнайы ірі шалғам түрлері өсіріледі.
- Шалғам — өте төзімді және күтімді көп қажет етпейтін өсімдік. Ол нашар топырақта да өсе алады, суыққа шыдамды және тез пісіп жетіледі. Көктемгі алғашқы өнім ретінде немесе ауыспалы егіс үшін жиі себіледі. Кейбір түрлері небәрі 30–40 күнде пісіп үлгереді.
- Шалғам косметологияда да қолданылады. Оның шырыны шашты күшейтуге, қайызғақпен күресуге пайдалы. Сондай-ақ бет терісіне арналған маскаларға қосылып, сергіткіш әрі тазартқыш әсер береді. Бірақ эфир майлары теріні тітіркендіруі мүмкін, сондықтан абай болу керек.
- Шалғам тұқымдары да емдік қасиеттерге ие. Олар өт айдауға, өт қабындағы тастарды шығаруға және ағзаны тазартуға көмектеседі. Тұқымнан алынған шалғам майы ерекше дәмге ие және кейбір ұлттық тағамдарға дәмдеуіш ретінде қосылады. Кей жағдайда бұл май биологиялық отын ретінде де қолданылады.
- Кейбір шалғам түрлері сидерат ретінде — яғни топырақты жақсартуға арналған дақыл ретінде өсіріледі. Ол топырақ құрылымын жақсартып, органикалық заттармен байытады және арамшөптермен күресуге көмектеседі. Әсіресе майлы шалғам терең тамыр жүйесінің арқасында пайдалы. Ол топырақ эрозиясын азайтуда да тиімді.
- Шалғамды шамадан тыс тұтыну асқазаны немесе ұлтабар жарасы бар адамдарға жарамайды. Оның ащы дәмі ішкі шырышты қабықты тітіркендіруі мүмкін. Сондықтан оны шамамен, басқа көкөністермен бірге жеу ұсынылады. Ұзақ уақыт ем ретінде қолданбас бұрын дәрігермен кеңескен жөн.
Бұл қызықты деректер шалғамның қарапайым көкөніс қана емес, сан қырлы әрі пайдалы өнім екенін дәлелдейді. Ол ежелгі өркениеттерден бастап, бүгінгі күнге дейін адамдардың өмірінде маңызды рөл атқарып келеді. Сіз шалғамның мерекелік, медициналық, тіпті ауылшаруашылық салаларда да қолданылатынын білмеуіңіз мүмкін. Мұндай көпжақты қасиеттер бұл көкөністі табиғаттың нағыз сыйы етеді.
