Тотықұстар – құстар әлемінің ең ақылды және ең әдемі өкілдерінің бірі. Олардың түрлі-түсті қауырсындары, адам дауысын салу қабілеті және көңілді мінезі оларды әлемнің түкпір-түкпіріндегі адамдардың сүйіктісіне айналдырған. Бұл құстар Антарктика мен Еуропадан басқа барлық континенттерде кездеседі және пішіні, көлемі мен мінез-құлқы жағынан үлкен алуан түрлілікке ие. Төменде сіз білмеуі мүмкін тотықұстар туралы қызықты және танымдық деректер келтірілген.
- Әлемде тотықұстардың 400-ден астам түрі бар және олардың барлығы Psittacidae тұқымдасына жатады. Негізінен олар тропикалық және субтропикалық аймақтарда мекендейді. Ең көп түрлері Австралияда, Оңтүстік Америкада және Оңтүстік-Шығыс Азияда таралған.
- Ең кішкентай тотықұс – Жаңа Гвинеяда өмір сүретін торғай тотықұсы немесе ергежейлі тотықұс. Оның ұзындығы небәрі 8 сантиметрге жуық, салмағы шамамен 10 грамм ғана. Ал ең ірісі – гиацинт арасы, оның дене ұзындығы бір метрге дейін жетіп, салмағы бір жарым килограммнан асады.
- Тотықұстардың ең танымал ерекшелігі – дыбыстарды, соның ішінде адам дауысын еліктеп айту қабілеті. Олар сөздердің мағынасын түсінбесе де, есте сақтау қабілеті мен есту жүйесі жақсы дамыған. Кейбір түрлері мыңға жуық сөз бен сөйлемді жаттап, айта алады.
- Ең танымал сөйлейтін тотықұстардың бірі – африкалық сұр жако. Ол тек сөздерді қайталап қана қоймай, оларды орынды қолдана алады. Зерттеулер жако тотықұстарының ақыл-ой қабілетін үш жастағы бала деңгейімен салыстыруға болатынын дәлелдеген.
- Тотықұстардың тұмсығы өте ерекше. Ол мықты және ілмек тәрізді, бұл оларға жаңғақтарды жаруға, жемістердің қабығын ашуға және түрлі заттарды ұстауға мүмкіндік береді. Кейбірі тұмсығын тірек ретінде пайдаланып, ағашқа өрмелей алады.
- Тотықұстардың аяқтары да өзгеше. Көптеген құстардан айырмашылығы, олардың екі саусағы алға, екі саусағы артқа бағытталған. Мұндай құрылым зигодактиль деп аталады және ол тотықұстарға бұтақтардан мықтап ұстауға және азықты ыңғайлы жеуге көмектеседі.
- Тотықұстар өте әлеуметтік құстар. Табиғатта олар ондаған, тіпті жүздеген дарақтардан тұратын үйірлерде өмір сүреді. Үйір ішінде құстар бір-бірімен дыбыстар, қимылдар және тұмсықтарының жанасуы арқылы байланысады.
- Көптеген тотықұс түрлері жұптық өмір сүреді. Олар бір рет жұптасып, өмір бойы бірге болады және балапандарын бірлесіп асырайды. Еркек пен ұрғашы құстар бір-біріне қамқорлық жасап, қауырсындарын тазалап, бірге азық іздейді.
- Кейбір тотықұстар құралдарды қолдана алады. Мысалы, пальмалық какадулар жемістердің ішіндегі дәндерді алу үшін таяқшалар мен тастарды пайдаланады. Бұл олардың жоғары ақыл-ой деңгейін дәлелдейді.
- Тотықұстардың өмір сүру ұзақтығы түріне байланысты әртүрлі. Кішкентай толқын тотықұстары шамамен 10–15 жыл өмір сүреді, ал ірі түрлері – ара мен какаду 60–80 жылға дейін өмір сүре алады. Тіпті 100 жылдан астам өмір сүрген үй тотықұстары да тіркелген.
- Тотықұстардың көру қабілеті өте жақсы дамыған. Олар тек әдеттегі түстерді ғана емес, ультракүлгін спектрді де көре алады. Бұл қабілет оларға піскен жемістерді ажыратуға, орманда бағдар алуға және өз түрлерін тануға көмектеседі.
- Тотықұстардың тамақтануы мекен ету ортасына байланысты. Табиғатта олар жемістермен, тұқымдармен, жаңғақтармен, гүлдермен және кейде жәндіктермен қоректенеді. Әртүрлі рацион олардың қауырсындарының ашық түсін сақтауға мүмкіндік береді.
- Қауырсындардың жарқын түстері тек пигменттердің арқасында емес, ерекше құрылымының нәтижесінде пайда болады. Қауырсындар микроскопиялық деңгейде жарықты шағылыстырып, түрлі реңктер шығарады. Сондықтан күн сәулесі түскенде тотықұстар одан да жарқырап көрінеді.
- Тотықұстар табиғатта экологиялық тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Олар жеміс жеп, дәндерін алысқа таратып, жаңа өсімдіктердің өсуіне ықпал етеді. Осылайша тропикалық ормандардың жаңаруына көмектеседі.
- Тотықұстар өте сезімтал және есте сақтау қабілеті жоғары. Олар иелерін, адамдардың жүзін таниды және жалғыз қалса, мұңайып қалады. Көптеген адамдар олардың адамның көңіл-күйіне жауап беретінін байқаған.
- Австралияда ерекше түр – какапо немесе үкі тотықұс мекендейді. Бұл – әлемдегі ұша алмайтын және түнгі өмір салтын ұстанатын жалғыз тотықұс. Өкінішке қарай, какапо жойылып кету қаупінде тұр, бүгінде оның екі жүзге жетпейтін дарағы ғана қалған.
- Тотықұстар өте тапқыр және зерек құстар. Кейбірі торды ішінен ашып, қарапайым логикалық тапсырмаларды шеше алады. Олардың миында нейрондар өте көп, сондықтан тотықұстар ең ақылды құстардың бірі болып саналады.
- Ежелгі дәуірде тотықұстар қуаныштың, күннің және достықтың нышаны болған. Оларды Үндістанда, Перуде және Мысырда храм қабырғалары мен әшекей бұйымдарға бейнелеген. Көптеген халықтарда тотықұстар адам мен табиғат арасындағы байланысты білдірген.
- Тотықұстар адам дауысын ғана емес, басқа дыбыстарды да қайталай алады – телефон қоңырауларын, иттердің үргенін немесе тұрмыстық техниканың үнін. Тілі мен дауыс аппараты өте икемді болғандықтан, олар дыбыстарды дәл салып айта алады.
- Кейбір тотықұстар, әсіресе какадулар, музыканың ырғағына билей алады. Ғалымдар олардың қозғалыстарын зерттеп, бұл жай ғана кездейсоқ тербеліс емес, шынайы ырғақ сезімі екенін дәлелдеген. Бұл олардың жоғары когнитивтік қабілеттерін көрсетеді.
Тотықұстар – табиғаттың ғажайып туындысы. Олар сұлулығымен, ақылымен және адаммен байланыс орната алуымен ерекшеленеді. Бұл қызықты деректер тотықұстардың қаншалықты ерекше құстар екенін және олардың адам өміріне қуаныш пен түс әкелетінін айқын көрсетеді.
