Православие — ғасырлар бойы өзінің рухани және мәдени бірегейлігін сақтап келе жатқан христиандықтың ежелгі және терең тармағы. Ол жаңа дәуірдің алғашқы ғасырларында қалыптасып, Еуропа мен Азияның көптеген елдерінде діни өмірдің негізіне айналды. Православиелік дәстүр өзіне тән бай литургиясымен, Византиядан қалған мұраларымен және терең рухани-мистикалық мазмұнымен ерекшеленеді. Төменде ұсынылған қызықты деректер арқылы православиенің түрлі қырларын жаңа қырынан танып біле аласыз.
- Православие 1054 жылғы Ұлы бөліністен кейін ресми түрде қалыптасты. Бұл кезде Шығыс пен Батыс шіркеулері діни, мәдени және саяси себептерге байланысты бір-бірінен бөлінді. Осы оқиғадан кейін шығыс дәстүрі «православие» деп атала бастады.
- «Ортодоксия» сөзі грек тілінен аударғанда «дұрыс мадақтау» немесе «дұрыс сенім» деген мағынаны білдіреді. Бұл православ шіркеуінің бастапқы апостолдық сенімді сақтау ұмтылысын көрсетеді.
- Православ литургиясы — ежелгі әрі бүгінге дейін өзгермей сақталған ғибадат түрі. Онда символизм, хор әні, хош иісті түтін және иконалар кеңінен қолданылады, бұл шіркеу ішіндегі қасиетті атмосфераны арттырады.
- Православиеде иконалар ерекше орын алады және олар рухани әлемге ашылған терезе ретінде қарастырылады. Оларға табынбайды, бірақ олар арқылы қасиеттілерге және Құдайға құрмет көрсетіледі.
- Шоқыну (крещение) православиеде адамның үш рет суға толық батырылуы арқылы жүзеге асырылады. Бұл — күнәдан тазарып, жаңа өмірге қадам басуды бейнелейтін рухани белгі.
- Православ шіркеуінің бір орталық билігі жоқ, мысалы католик шіркеуіндегі Рим Папасы сияқты. Оның орнына, барлық автокефалды (дербес) шіркеулер тең дәрежеде қызмет атқарып, өзара ынтымақтастықта болады.
- Ең танымал православиелік патриархаттар: Константинополь, Александрия, Антиохия және Иерусалим. Бұл шіркеулер апостолдардан келе жатқан көне рухани мұраға ие.
- Православ ғибадаттарында көптеген тілдер қолданылады, олардың қатарында шіркеулік славян, грек, румын, грузин, араб және басқалары бар. Бұл біртұтас сенім ішіндегі ұлттық әртүрлілікті білдіреді.
- Православиедегі Ұлы ораза (Ұлы піст) 48 күнге созылады. Бұл кезеңде тек тағамнан ғана емес, сонымен қатар артық әңгіме, ашу, жағымсыз мінез-құлықтан да бас тартып, рухани тазалану көзделеді.
- Пасха православ күнтізбесінде ең маңызды мереке болып саналады және тіпті Рождестводан да маңызды. Бұл күн — өмірдің өлімді жеңгенін және мәңгілік үміттің символы.
- Православ мерекелерінің көпшілігі юлиан күнтізбесімен есептеледі, ол григориан күнтізбесінен 13 күнге артта. Осы себепті көптеген мейрамдар батыс христиандықтағы күндерден кейін тойланады.
- Пасха түні өткізілетін ерекше түнгі қызмет бар, ол түн ортасында басталып, иконалар мен шырақтармен шеру жасалумен жалғасады. Бұл — қайта тірілу мен рухани оянудың белгісі.
- Православие жеті қасиетті таинствоны мойындайды: шоқыну, май жағу, тәкаппарлықтан арылу, қасиетті тамақтану (евхаристия), неке, діни қызметке қабылдану және науқасқа май жағу. Бұл рәсімдер рухани өмірдің негізі саналады.
- Православ монаштво ерекше орын алады, ал Грециядағы Афон тауы — православ монашыларының ең басты орталықтарының бірі. Мұнда әлі де көне монастырлар бар және өте қатаң ережелер сақталады.
- Православ дін қызметкерлерінің киімі ерекше символдық мәнге ие. Мысалы, митра — даңқ тәжі болса, епитрахиль — рухани қызметтің рақымын бейнелейді.
- Православиеде мойындау (исповедь) ерекше маңызға ие. Бұл адам жанын тазартып, Құдаймен татуласуға көмектесетін рухани әрекет.
- Әр шіркеудің өз «қасиетті күні» болады — бұл сол шіркеудің құрметіне арналған әулиенің мерекесі. Мұндай күндері салтанатты қызмет, шеру және бірлескен дұғалар өтеді.
- Православиеде шіркеу әкелерінің шығармаларына ерекше мән беріледі. Олардың қатарында Василий Ұлы, Григорий Богослов, Иоанн Златоуст бар, олардың еңбектері бүгінгі теологияға да әсер етуде.
- Православ шіркеу сәулетінде күмбездер аспанды, ал үстіндегі айқыштар Иса Мәсіхтің жеңісін білдіреді. Кейбір елдерде күмбез саны символдық мәнге ие, мысалы, бесеу болса — бұл Иса және төрт Інжілші.
- Православие көбіне Шығыс Еуропамен байланысты болса да, ол АҚШ, Канада, Аустралия, Кения, Корея және Жапонияда да кең таралған. Православ қауымдары барлық дерлік құрлықтарда бар.
Бұл таңғажайып деректер православиенің ғасырлар бойы сақталып келе жатқан сенім мен дәстүр екенін көрсетеді. Бұл сенім көптеген халықтардың рухани болмысын қалыптастырып, өнерге, философияға және қоғам өміріне әсер етті. Сіз білмеген де боларсыз, бірақ дәл осы сенім жолы миллиондаған адамның жүрегіне тыныштық пен үміт сыйлады. XXI ғасырда да православиелік руханият өз ықпалын жалғастыруда.
