Апельсин — бәрімізге бала кезден таныс жеміс, бірақ бұл шырынды, хош иісті жемістің артында көптеген тарихи, биологиялық және мәдени ерекшеліктер бар. Ол тек дәмділігімен ғана емес, пайдалы қасиеттерімен, ерекше шығу тарихымен және адамзат өміріндегі маңызымен де таңғалдырады. Апельсин әлемнің жүзден астам елінде өсіріледі, медицинада, тағам өндірісінде және тіпті ғарышта пайдаланылады. Төменде апельсин туралы сіз білуі мүмкін емес қызықты әрі танымдық мәліметтер ұсынылады.
- Апельсин табиғи түрде пайда болған жеміс емес, ол помело мен мандариннің будандасуынан шыққан. Бұл жеміс алғаш рет 4000 жыл бұрын Оңтүстік-Шығыс Азияда, нақтырақ айтқанда Қытай немесе Үндістан аймағында өсірілген. Қытай тілінде «апельсин» сөзі «бақыт» сөзіне ұқсас естіледі.
- «Апельсин» сөзі голланд тілінен шыққан, онда ол «Қытайлық алма» дегенді білдіреді. Бұл атау жемістің Еуропаға Қытайдан келгенін білдіреді. Кейбір славян тілдерінде, мысалы, поляк тілінде, апельсин «помара́нча» деп аталады.
- Апельсиннің ең ірі өндірушілері — Бразилия, Үндістан, Қытай және АҚШ. Әлемдегі апельсиндердің үштен бірінен астамы Бразилияда өсіріледі және олардың көпшілігі шырын ретінде өңделеді. Сондықтан апельсин шырыны әлемдегі ең танымал жеміс сусыны болып саналады.
- Апельсиннің құрамында 170-тен астам фитонутриенттер мен 60-тан астам флавоноидтар бар, олардың антиоксиданттық, қабынуға қарсы және қатерлі ісікке қарсы қасиеттері бар. Апельсиндер C дәруменімен қатар A, B1, B9 дәрумендеріне, калийге, магнийге және тағамдық талшықтарға бай. Бұл жемісті денсаулыққа өте пайдалы етеді.
- Апельсин шырыны — NASA ғарышкерлерінің ресми таңғы асына кіретін жалғыз жеміс сусыны. Ол ұзақ мерзімге сақталатын және витаминдік құндылығын жоғалтпайтын өнім ретінде жоғары бағаланады. Ғарышта ол көбінесе гель түрінде тұтынылады.
- Апельсин ағашы — мәңгі жасыл және 100 жылға дейін өмір сүре алады. Ол 10–15 жылдан кейін ең жоғары өнім бере бастайды. Бір ағаш жылына 200–300 жеміс бере алады.
- Орташа өлшемді бір апельсинде шамамен 90–100 мл шырын болады. Бір литр апельсин шырынын алу үшін шамамен 2–2,5 кг жеміс қажет. Жаңа сығылған шырын өзінің пайдалы қасиеттерін бірнеше сағат қана сақтайды.
- Ежелгі Римде апельсин сирек кездесетін және қымбат жеміс ретінде танылған. Оны Азиядан аз мөлшерде әкеліп, тек бай азаматтар ғана тұтынған. Орта ғасырларда апельсин дәріханаларда цинганың емі ретінде сатылған.
- Апельсин қабығының құрамында эфир майы өте көп. Сондықтан оны парфюмерияда, аспаздықта және ароматерапияда жиі қолданады. Апельсин майы жүйке жүйесін тыныштандырып, күйзелісті азайтады.
- Апельсиннің пісу маусымы сортына байланысты, бірақ негізінен қарашадан мамырға дейін жалғасады. Жазғы және қысқы сорттар дәмі мен қабығының қалыңдығы бойынша ерекшеленеді. Тропикалық аймақтарда апельсин жылына бірнеше рет өнім бере алады.
- Апельсиндер негізінен екі түрге бөлінеді: тәтті (Citrus sinensis) және ащы (Citrus aurantium). Тәтті түрлері көбінесе жаңа күйінде немесе шырынға қолданылады, ал ащы түрлері мармелад, ликер және эфир майы өндіруде пайдаланылады. Ең танымал сорттар — Валенсия, Навел және Блад оранж (қызыл апельсиндер).
- Апельсин тек десерттерде ғана емес, ет тағамдарында, салаттарда, соустарда және тіпті сорпаларда да кеңінен қолданылады. Ол тауық, үйрек және теңіз өнімдерімен керемет үйлеседі, тағамдарға балғын, қышқыл-тәтті дәм береді. Апельсин қабығы наубайханада жиі құпия дәмдеуіш ретінде қолданылады.
- Қытайда апельсин Жаңа жыл мейрамында дәстүрлі түрде сәттілік пен байлықтың белгісі саналады. Адамдар бұл жемісті бір-біріне сәттілік тілеу үшін сыйлайды. Апельсиндер қызыл конверттермен бірге үйлерді безендіруге де қолданылады.
- Әлемде жыл сайын 70 миллион тоннадан астам апельсин тұтынылады. Бұл апельсинді бананнан кейінгі ең танымал жеміс етеді. Оны 100-ден астам елде өсіреді.
- Апельсин ағаштары аязға өте сезімтал, температура аз ғана төмендегеннің өзінде өнім жойылып кетуі мүмкін. Сондықтан негізгі плантациялар субтропикалық аймақтарда орналасқан. Жемістің тәтті болуы үшін күн сәулесі өте маңызды.
- Апельсин ағаштары ауада фитонцидтер бөлу арқылы оны табиғи жолмен тазартады. Бұл ұшпа заттар бактерияларға қарсы әсер етіп, микроорганизмдердің өсуін тежейді. Сол себепті кептірілген апельсин қабығы үйге арналған табиғи хош иістендіргіш ретінде қолданылады.
Апельсин — жай ғана дәмді жеміс емес, ол — денсаулықтың, мәдениеттің және ғылымның маңызды бөлігі. Бұл қызықты деректер арқылы біз күнделікті тұтынып жүрген жемістің қаншалықты ерекше және жан-жақты екенін түсіне аламыз. Сіз апельсин туралы мұндай көп қырлы әрі терең ақпаратты бұрын білмеуіңіз мүмкін. Апельсин жайлы таңғажайып мәліметтер осы жемісті жаңа қырынан танып-білуге көмектеседі.
