Оорт бұлты — Күн жүйесінің ең алыс әрі жұмбақ аймақтарының бірі. Ол әлі күнге дейін тікелей бақылауға түспегенімен, ұзақмерзімді кометалардың негізгі көзі ретінде қарастырылады. Бұл құрылым Күннен аса алшақ орналасып, оның гравитациялық әсері бұлттағы денелерге өте әлсіз ықпал етеді. Алайда Оорт бұлты Күн жүйесінің пайда болу тарихын, оның шеткі шекараларын және алғашқы заттардың құрамын түсінуде маңызды рөл атқарады. Төменде сіз білмеуіңіз мүмкін таңғаларлық әрі танымдық деректер келтірілген.
- Оорт бұлты ұғымын 1950 жылы нидерландтық астроном Ян Оорт ұсынған. Ол ұзақмерзімді кометалардың өте алыс кеңістіктен келетінін байқаған және олардың көзі ретінде Күн жүйесінің шетінде алып мұзды денелер аймағы бар деп болжаған. Бұл гипотеза қазіргі астрономияда кеңінен қолданылады.
- Ғалымдар Оорт бұлты Күн жүйесін шар тәрізді қабық түрінде қоршап тұрады деп есептейді. Оның ішкі шегі Күннен шамамен 2000 астрономиялық бірлік қашықтықта, ал сыртқы шегі 100 000 астрономиялық бірлікке дейін жетуі мүмкін. Бұл Плутоннан 25 есе алыс дегенді білдіреді.
- Бұлтта миллиардтаған мұзды денелер бар деп саналады. Олар судың, метанның, аммиактың және басқа да ұшпа заттардың мұздарынан тұрады. Бұл аймақта температура абсолют нөлге өте жақын, сондықтан барлық заттар қатты күйде болады.
- Оорт бұлтының нақты объектілері тікелей байқалмағанымен, оның бар екеніне кометалардың орбиталары арқылы жанама дәлелдер бар. Кометалар жиі эксцентрикті, ұзақ және кездейсоқ орбиталармен ішкі Күн жүйесіне енеді. Көптеген кометалар бір рет қана көрінеді де, қайта оралмайды.
- Бұлттағы денелерге тек Күн емес, сонымен қатар жақыннан өткен жұлдыздар мен галактикалық тартылыс та әсер етеді. Бұл гравитациялық күштер олардың орбиталарын бұзып, кейбір денелерді ішкі Күн жүйесіне қарай тартады. Осылайша, ұзақмерзімді кометалар пайда болады.
- Оорт бұлты екі негізгі бөлікке бөлінеді — ішкі және сыртқы. Ішкі бөлігін Хиллс бұлты деп те атайды, ол тығызырақ және сәл сплюснуты. Сыртқы бөлігі сфера тәрізді және көрінетін кометалардың көпшілігі осы аймақтан шығуы мүмкін.
- Бұлттағы денелердің орбиталары эклиптика жазықтығымен сәйкес келмейді, олар кеңістікте түрлі бағытта орналасқан. Бұл олардың динамикасының күрделі әрі ретсіз екенін көрсетеді. Мұндай құрылым Күн жүйесінің ерте даму кезеңіндегі хаосты бейнелейді.
- Кейбір зерттеушілер Оорт бұлтында тек кометалар емес, сондай-ақ ергежейлі планеталар немесе планетоподобты денелер де болуы мүмкін деп есептейді. Қазіргі телескоптар оларды өте әлсіз жарығы мен қашықтығына байланысты анықтай алмайды. Дегенмен, компьютерлік модельдер олардың бар болуын теріске шығармайды.
- Бұлт Күн жүйесінің қалыптасуынан кейінгі ерте кезеңде пайда болған болуы мүмкін. Юпитер мен Сатурн сияқты алып планеталардың гравитациясы көптеген денелерді бұлтқа лақтырған. Сондай-ақ кейбір объектілер басқа жұлдыздардан гравитациялық жолмен ұсталып қалуы ықтимал.
- Егер болашақта Жерге жақын жұлдыз жақындаса, оның тартылыс күші Оорт бұлтының құрылымына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Бұл ұзақмерзімді кометалардың ағылып келуіне себеп болуы ықтимал. Кейбір ғалымдар мұндай оқиғаларды Жердегі жаппай жойылу кезеңдерімен байланыстырады.
- Бұлтты зерттеу Күн жүйесінің тарихы мен жалпы планеталық жүйелердің қалыптасу механизмдерін түсінуге көмектеседі. Бұл бастапқы күн тұмандығының химиялық құрамын зерттеуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ бұлттағы кейбір заттар Жердегі өмірдің басталуына ықпал еткен болуы мүмкін.
- Оорт бұлты Күннің гравитациялық әсерінің шекарасы болып саналады. Оның ар жағында жұлдызаралық кеңістік басталады, онда басқа жұлдыздардың және галактиканың ықпалы басым болады. Осылайша, бұл Күн жүйесі мен сыртқы ғаламның аралығындағы өтпелі аймақ болып табылады.
- Болашақта жұлдызаралық миссиялар осы бұлттағы нақты объектілерді зерттеуді мақсат етуі мүмкін. Бұл оның бар екенін нақты дәлелдеуге және құрылымы жайлы толық ақпарат алуға жол ашады. Бірақ қазіргі технологиямен бұл бағыттағы сапарлар мыңдаған жылдарға созылуы ықтимал.
- Оорт бұлты әлі тек теориялық ұғым болса да, ол қазіргі ғарыш ғылымында маңызды рөл атқарады. Ол кометалардың қозғалысын, сыртқы Күн жүйесінің құрылымын және жалпы планеталық жүйелердің шекарасын түсіндіруге көмектеседі. Көптеген астрономиялық құбылыстарды осы модель арқылы түсіндіруге болады.
Оорт бұлты — Күн жүйесінің шеткі, көрінбейтін, бірақ өте маңызды бөлігі. Бұл қызықты деректер сізге ғарыштың ең алыс және суық аймағында қаншама құпия жасырылғанын көрсете алады. Сіз бұған дейін Күн жүйесінің шекарасы мұншалықты кең әрі күрделі екенін білмеуіңіз мүмкін. Дәл осы Оорт бұлты бізге Күн жүйесінің бастауын және ғаламның шеткі құрылымдарын түсінуге мүмкіндік береді.
