Сегізаяқтар – әлемдік мұхиттарда тіршілік ететін ең ерекше және ақылды жаратылыстардың бірі. Олардың ерекше дене құрылысы, түстерін өзгерту қабілеті және жоғары интеллект деңгейі оларды теңіздегі ең қызықты тіршілік иелерінің қатарына қосады. Ғалымдар бұл жануарларды көптеген жылдар бойы зерттеп, олардың мінез-құлқы мен физиологиялық ерекшеліктері туралы жаңа деректер табуда. Сізді таңғалдыратын сегізаяқтар туралы ең қызықты деректермен танысайық.
- Сегізаяқтардың үш жүрегі бар, олардың әрқайсысы белгілі бір қызмет атқарады. Екі жүрек қан айналымын желбезектер арқылы қамтамасыз етеді, ал үшінші жүрек оны бүкіл денеге таратады. Сегізаяқ жүзген кезде оның негізгі жүрегі уақытша тоқтап қалады, сондықтан олар негізінен түбінде баяу қозғалғанды ұнатады.
- Сегізаяқтардың қаны ерекше көк түске ие, себебі ол құрамында мыс бар гемоцианин ақуызын қамтиды. Бұл ақуыз төмен температуралы су ортасында оттегін тасымалдауға өте тиімді. Сондықтан сегізаяқтар терең суда да жақсы өмір сүруге бейімделген.
- Сегізаяқтар – ең ақылды омыртқасыз жануарлардың бірі. Олар түрлі тапсырмаларды орындай алады, мысалы, басқатырғыштарды шешу, бұралатын қақпақтары бар банкілерді ашу және құралдарды пайдалану. Зерттеулер көрсеткендей, сегізаяқтар есте сақтау қабілетіне ие және бұрынғы тәжірибелерінен сабақ ала алады.
- Сегізаяқтардың әрбір қармауышы өздігінен жұмыс істейтін жеке жүйке жүйесіне ие. Егер қармауышты кесіп тастаса, ол біраз уақыт өз бетімен қозғалып, реакция жасай алады. Бұл сегізаяқтардың нейрондарының үштен екісі олардың қармауыштарында орналасқандығымен түсіндіріледі.
- Сегізаяқтар түстері мен тері текстурасын өзгерту қабілетіне ие, бұл оларға жыртқыштардан жасырынуға көмектеседі. Олардың терісінде хроматофор деп аталатын арнайы пигмент жасушалары бар, олар кеңейіп немесе жиырылып, дененің түсін өзгертеді. Бұл оларға қоршаған ортамен үйлесіп, маскировка жасауға мүмкіндік береді.
- Қауіп төнген жағдайда сегізаяқ қара сия тәрізді сұйықтық шығарады, бұл жыртқышты шатастырып, қашып кетуге мүмкіндік береді. Бұл сия жаудың иіс сезуін уақытша әлсірететін арнайы заттарды қамтиды. Кейбір сегізаяқ түрлері бұл әдісті қорғану үшін ғана емес, сонымен қатар олжаларын аулау үшін де қолданады.
- Сегізаяқтар аквариумдардан қашып, күрделі лабиринттер арқылы теңізге оралу қабілетіне ие. Белгілі жағдайлардың бірінде сегізаяқ аквариум қақпағын ашып, кәріз жүйесі арқылы мұхитқа қайта оралған. Олардың мәселелерді шешу қабілеті мен тапқырлығы ғалымдарды таңғалдыруда.
- Сегізаяқтардың негізгі қорегі – шаян тәрізділер, моллюскалар және балықтар. Олар мықты тұмсық тәрізді ауызын пайдаланып, жемтігінің қабығын жарып, жұмсақ тіндерін сорып алады. Олардың сілекейінде жемтікті уақытша сал қылатын уытты заттар бар.
- Аталық сегізаяқтардың шағылысу кезінде арнайы өзгерген қармауышы болады, ол сперматофорларды аналыққа береді. Ұрықтанғаннан кейін аталық сегізаяқ әлсіреп, көбінесе өледі, ал аналық мыңдаған жұмыртқа салады. Ол жұмыртқалардан балапандар шыққанша, ешқайда кетпей оларды қорғайды, кейін өздігінен аштықтан өледі.
- Сегізаяқтардың өмір сүру ұзақтығы салыстырмалы түрде қысқа, әдетте олар 1-3 жыл ғана өмір сүреді. Кейбір ірі түрлері, мысалы, алып Тынық мұхит сегізаяғы 5 жылға дейін өмір сүре алады. Дегенмен, олардың тез метаболизмі және көбею ерекшеліктері олардың өмірлік циклін қысқа етеді.
- Сегізаяқтар автотомияға, яғни өз қармауыштарын жыртқышты алдау үшін үзіп тастауға қабілетті. Бұл ящерлердің қауіп төнген кезде құйрығын тастап кетуіне ұқсайды. Уақыт өте келе олардың қармауыштары қайтадан өседі, бірақ бұл процесс ұзақ уақытты қажет етеді.
- Сегізаяқтар көптеген елдерде тағам ретінде пайдаланылады. Әсіресе Жапония, Корея және Жерорта теңізі аймақтарында сегізаяқ тағамдары кеңінен таралған. Оларды шикі, пісірілген немесе қуырылған күйде тұтынады, ал кейбір елдерде оларды тірідей жейді.
- Сегізаяқтар су астында тез қозғалуға мүмкіндік беретін реактивті қозғалысқа ие. Олар денесінен суды жоғары қысыммен сыртқа шығарып, жылдам жүзеді. Алайда көп уақытын олар баяу қозғалып, теңіз түбінде өткізеді.
- Кейбір сегізаяқ түрлерінің ерекше қорғаныс әдістері бар. Мысалы, көгілдір сақинасы бар сегізаяқ өте күшті нейротоксин шығарады, ол адамды бірнеше минут ішінде сал қыла алады. Оның уы цианидтен әлдеқайда күшті және оған қарсы уыт жоқ.
Бұл таңғажайып деректер сегізаяқтардың ерекше және күрделі жаратылыс екенін көрсетеді. Олар жоғары интеллект, дамыған қорғаныс механизмдері және бейімделу қабілеті сияқты көптеген қызықты қасиеттерге ие. Ғалымдар бұл теңіз тіршілік иелерін зерттеуді жалғастырып, олардың құпияларын ашуда.
