Октавиан Август — Рим империясының тұңғыш императоры, Республика мен Империяның тоғысқан тарихи кезеңінде өмір сүрген тұлға. Оның өмір жолы Ежелгі Римнің әрі қарайғы тағдырын түбегейлі өзгерткен оқиғаларға толы болды. Ақылдылығының, айлакерлігі мен саяси шеберлігінің арқасында ол азамат соғыстары кезінде билікті өз қолында ұстай білді. Бұл мақалада біз сіз білмеуі мүмкін таңғаларлық деректерді жинадық — Августтың билігі, жеке өмірі және қоғамға әсері жайлы мәліметтерді қамтитын болады. Өткенге үңіліп, Октавиан Августтың ерекше болмысын танып-білуге шақырамыз.
- Октавиан Август б.з.д. 63 жылы 23 қыркүйекте Римде Гай Октавий есімімен дүниеге келген. Оның анасы Юлий Цезарьдың жиені болғандықтан, ол ұлы қолбасшымен туыстық байланысқа ие болды. Дәл осы туыстық оның кейінгі саяси тағдырын айқындап берді. Бұл байланыс оның билікке жол ашуына негіз болды.
- Юлий Цезарь өзінің өсиетінде Октавианды асырап алып, оны заңды мұрагері етіп тағайындады. Осы арқылы Октавиан тек саяси заңдылыққа ғана емес, халық алдында да беделге ие болды. Осы оқиғадан кейін ол Гай Юлий Цезарь Октавиан есімімен белгілі бола бастады. Жас болуына байланысты көпшілік оның қабілетіне күмәнмен қараса да, ол өз дарынын тез дәлелдеді.
- Октавиан небәрі 19 жасында өзінің әскери тобын жинап, өгей әкесінің өлімі үшін кек қайтаруға бел буды. Ол Марк Антоний және Марк Эмилий Лепидпен одақ құрып, Екінші триумвиратты құрды. Олар бірге Цезарьдің қастандарына қарсы күресіп, Римнің билігін өзара бөлісті. Алайда бұл одақ уақытша және шиеленіске толы болды.
- Кейінірек Октавиан мен Марк Антоний арасында билік үшін күрес басталып, әсіресе Антонийдің мысырлық Клеопатрамен жақындасуынан кейін қақтығыс ушыға түсті. Бұл күрес б.з.д. 31 жылы Акций теңіз шайқасымен аяқталып, Октавиан толық жеңіске жетті. Антоний мен Клеопатраның жеңілісі Октавианның шығыс провинцияларына толық бақылау орнатуына мүмкіндік берді. Осыдан кейін ол Римнің дара билеушісіне айналды.
- Б.з.д. 27 жылы Сенат оған “қасиетті” немесе “ұлы” деген мағынадағы Август деген атақ берді. Осы сәттен бастап ол император Август ретінде танылды, бірақ ресми түрде патша деп жарияланбады. Ол Республикалық құрылым сақталғандай көрініс қалыптастырып, шын мәнінде бүкіл билікті өз қолында ұстады. Бұл саяси айла оның ұзақ жыл билік етуіне мүмкіндік берді.
- Август әскерді қайта ұйымдастырып, тұрақты жалақы алатын кәсіби әскер жүйесін құрды. Сонымен қатар ол императордың жеке күзеті ретінде преториан гвардиясын жасақтады. Бұл жаңалықтар арқылы ол билікті нығайтып, төңкерістер қаупін азайтты. Оның әскері империяның тұрақтылығы мен кеңеюінің тірегіне айналды.
- Оның билігі тұсында Рим қаласы үлкен құрылыс кезеңінен өтіп, өзгеріске ұшырады. Август өзі айтқандай, “мен қаланы кірпіштен қабылдап, мәрмәрмен қалдырдым” деп мақтан тұтқан. Ол ескі храмдарды қалпына келтіріп, жаңа форумдар мен қоғамдық ғимараттар салдырды. Қаланың сәулеттік көрінісі оның билігінің айқын белгісіне айналды.
- Август қоғамдағы моральдік тәртіпке ерекше назар аударып, отбасылық құндылықтарды дәріптейтін заңдар қабылдады. Бұл заңдар неке қию мен бала тууға ынталандырып, зинақорлықты шектеді. Тіпті элита өкілдері үшін де жаза қарастырылды. Ол қоғамның тұрақтылығы отбасылық тәртіптен басталады деп санады.
- Жеке өмірінде Август көптеген қайғы-қасіретті басынан өткерді, әсіресе туыстары тарапынан. Оның жалғыз қызы Юлия әкесі қабылдаған мораль заңдарын бұзғаны үшін жер аударылды. Оның бірнеше мұрагерлері өмірден ерте өтіп, тақ мұрагерін таңдау қиындық тудырды. Тек өмірінің соңына таман Тиберийді мұрагері ретінде бекітті.
- Август билік жүргізіп тұрған кезеңде, тарихшылардың есебінше, Иса пайғамбар дүниеге келген. Бұл оны тек саяси емес, рухани тарихпен де байланыстырады. Август христиан дінімен тікелей байланыста болмаса да, оның есімі Лұқа інжілінде аталады. Ол әлемдік тарихта өзгерістерге бастау берген кезеңде өмір сүрді.
- Август өз бейнесін халыққа көрсетуде шебер болған. Ол өзінің келбетін өнер туындыларында, монеталарда, ескерткіштер мен жазбаларда нақты қалыпта бейнелеуге талап қойды. Империя аумағында оның бейнесі біркелкі танымал болуға тиіс болды. Бұл бейне насихаты жеке басына табыну идеологиясын қалыптастырды.
- Жеке өмірінде Август қарапайымдылықты ұстанған. Ол Палатин төбесіндегі шағын үйде тұрып, сән-салтанатты ұнатпаған. Тіпті тамақтануында да ұстамдылық танытып, римдік элитаға қарама-қайшы өмір сүрді. Өзінің өмір салтымен ол қарапайым азаматтарға үлгі көрсетуді мақсат етті.
- Оның билігі 40 жылдан астам уақытқа созылды, бұл Рим тарихындағы ең ұзақ билік еткендердің бірі болды. Ол б.з. 14 жылы 75 жасында дүние салды. Оның өлімі Август дәуірінің аяқталуын білдірді, бұл кезең кейін “Август бейбітшілігі” деп аталды. Бұл ұзақ соғыстардан кейін орнаған салыстырмалы тыныш әрі тұрақты уақыт болды.
- Оның қайтыс болғаннан кейін Сенат оны құдай дәрежесіне көтеріп, ресми түрде құдай деп таныды. Оның культі келесі императорлардың билігін заңдастыруда маңызды рөл атқарды. Августтың құрметіне храмдар салынып, оның есімі мәңгілікке есте қалды. Құдайлану оның Римдегі тарихи маңызын одан әрі арттырды.
- Август есімі кейін барлық императорлардың атағына айналды. Бұл атақ биліктің үздіксіз жалғасуын білдіретін символға айналды. Август сөзі көптеген еуропалық тілдерде “император” ұғымының негізіне айналды. Бүгінде де бұл есім мемлекеттілік пен ұлылықпен байланыстырылады.
Бұл қызықты деректер Октавиан Августтың тек империяның негізін қалаушы ғана емес, сондай-ақ стратег, реформатор, үгітші әрі қайғы мен үмітке толы жеке тағдыры бар тұлға екенін айқын көрсетеді. Сіз бұл тарихи қайраткердің қандай жан-жақты әрі ықпалды болғанын бұрын білмеуіңіз мүмкін. Ол тарихта ғана емес, заманауи өркениетте де өз орнын алған тұлға. Августтың мұрасы әлі күнге дейін ғалымдар мен оқырмандарды қызықтыра түсуде.
