Нейтрон жұлдыздары — Ғаламдағы ең жұмбақ әрі шектен тыс физикалық сипаттарға ие аспан денелерінің бірі. Олар жаппай жұлдыздың жарылып, ядросының аса тығыз күйге дейін шөгуінен пайда болады. Өлшемі шағын болғанымен, нейтрон жұлдыздарының массасы Күннен бірнеше есе үлкен болуы мүмкін. Бұл денелердің табиғаты кәдімгі материядан тысқары, олар әлі күнге дейін астрономдар мен физиктердің қызығушылығын тудырып келеді. Төменде сіз білмеуіңіз мүмкін нейтрон жұлдыздары туралы таңғажайып әрі танымдық деректер жинақталған.
- Нейтрон жұлдызы Күннен сегіз есе үлкен жұлдыздың гравитациялық күйреуінен кейін түзіледі. Сверхнова жарылысынан кейін сыртқы қабаттар ғарышқа ұшып кетіп, ядро нейтрон жұлдызына айналады. Бұл қалдық — Ғаламдағы ең тығыз объектілердің бірі.
- Орташа нейтрон жұлдызының диаметрі шамамен 20 шақырымды құрайды, бұл ірі қаланың көлеміне ұқсас. Алайда оның массасы Күннің массасынан 1,4–2,1 есе үлкен болуы мүмкін. Мұндай жұлдыздың бір шай қасық заты Жерде миллиард тонна тартар еді.
- Нейтрон жұлдызындағы материя нейтронды сұйықтық күйінде болады және ол сығылмайтын тығыздыққа ие. Мұнда атомдар толығымен ыдырап, электрондар протондармен қосылып, нейтрондарға айналады. Осы себепті бұл жұлдыздар «нейтрон» деп аталады.
- Нейтрон жұлдызының бетінде тартылыс күші соншалықты күшті, тіпті жарықтың өзі майысып өтеді. Бұл құбылыс жұлдыздың арғы бетін де көруге мүмкіндік береді. Мұндай тартылыс өрісінен шығу үшін объект жарық жылдамдығының жартысына жуық жылдамдықпен қозғалуы керек.
- Кейбір нейтрон жұлдыздарының магнит өрісі Жердің өрісінен триллион есе қуатты. Мұндай жағдайда магнетарлар пайда болады — Ғаламдағы ең қуатты магниттер. Магнетарлар бетінен шыққан энергия Күннің 100 мың жылда бөлетін энергиясынан да көп болуы мүмкін.
- Көптеген нейтрон жұлдыздары секундына жүздеген рет айналады. Бұлар пульсарлар деп аталады және олар тұрақты радиотолқындар шығарып тұрады. Пульсарлар ғарыштық навигацияда, уақыт өлшеуде және кеңістікті зерттеуде қолданылады.
- Алғашқы пульсар 1967 жылы Джоселин Белл және Энтони Хьюиш ашқан. Алғашында ғалымдар бұл сигнал жасанды болуы мүмкін деп ойлап, оны әзілдеп LGM-1 — «Кішкентай жасыл адамдар» деп атаған. Кейін бұл табиғи, яғни өте жылдам айналатын нейтрон жұлдызы екені анықталды.
- Кейбір нейтрон жұлдыздары қос жүйелерде орналасып, серіктес жұлдызбен әрекеттеседі. Олар серіктесінен зат тартып алып, күшті рентген сәулесін шығарады. Мұндай жүйелер рентгендік қос жұлдыздар деп аталады.
- Егер нейтрон жұлдызы тым көп масса жинап алса, ол одан әрі шөгіп, қара құрдымға айналуы мүмкін. Бұл жағдайда жұлдыздың тағдыры гравитациялық күйреуге алып келеді. Осы шек Толмен — Оппенгеймер — Волков шегі деп аталады.
- 2017 жылы астрономдар алғаш рет екі нейтрон жұлдызының соқтығысуын тіркеді — бұл GW170817 оқиғасы ретінде белгілі. Бұл құбылыс гравитациялық толқындар мен жарық сәулесінің бір мезгілде тіркелуімен маңызды болды. Мұндай соқтығыстар алтын мен платина сияқты ауыр элементтердің пайда болуына ықпал етеді.
- Кейбір нейтрон жұлдыздарының сыртында жұлдыздық қыртыс болады — бұл табиғаттағы ең берік қатты құрылымдардың бірі. Оның беріктігі болаттан миллиард есе жоғары. Бұл қыртыстағы кернеу нәтижесінде жұлдыздық жер сілкіністері болуы мүмкін.
- Жас нейтрон жұлдыздарының беткі температурасы бірнеше миллион Кельвинге жетеді. Уақыт өте келе олар салқындайды, бірақ олар әлі де басқа аспан денелерінен едәуір ыстық болып қалады. Негізінен олар рентген диапазонында сәуле шығарады.
- Кішкентай өлшеміне қарамастан, нейтрон жұлдыздары ғарыштағы кеңістікке үлкен әсер етеді. Олар кеңістік-уақытты майыстырып, айналасындағы денелермен әрекеттесіп, рентген және гамма сәулелерін шығара алады. Мұндай әсерлер физиканың шеткі құбылыстарын зерттеуге мүмкіндік береді.
- Нейтрон жұлдыздары — аса тығыз материя, кванттық хромодинамика және тартылыс теориясы саласындағы зерттеулер үшін таптырмас нысан. Олар арқылы Ғаламның ең шеткі жағдайларында заттың қалай әрекет ететінін білуге болады. Бұл жұлдыздар галактикалардың эволюциясы мен ғалам құрылымын түсінуге көмектеседі.
Нейтрон жұлдыздары — табиғаттың шексіз мүмкіндігін көрсететін шынайы ғарыштық зертханалар. Бұл қызықты деректер сізге олардың қаншалықты ерекше және құпияға толы екенін дәлелдей алады. Сіз мұндай кішкентай жұлдыздардың осыншама қуатты әрі таңғажайып боларын білмеуіңіз мүмкін. Нейтрон жұлдыздары — ғарыштың ең әсерлі құбылыстарының бірі, олар бізді әлі талай ашылулармен таңғалдырады.
