Қызыл ғаламшар ежелден бері адамзаттың қызығушылығын оятып, ғалымдар мен өнерпаздарға шабыт сыйлап келеді. Марс әлі ашылмаған көптеген құпияларды сақтап, ғарыштық зерттеулердің басты нысандарының бірі болып табылады. Бұл ғаламшарға қатысты қызықты деректер астрономияны жақсы білетін жандарды да таңғалдыруы мүмкін. Егер сіз Марс туралы бәрін білемін деп ойласаңыз, төмендегі таңғаларлық деректер сіз білмеген жаңа мағлұматтарды ашатыны анық.
- Марс атауын римдік соғыс құдайының құрметіне алған, себебі оның қызғылт түсі ежелгі адамдарға қан мен шайқасты еске салған. Бұл реңк ғаламшар бетінде көп мөлшерде кездесетін темір тотығының арқасында пайда болады. Сол себепті Марсты көбінесе Қызыл ғаламшар деп атайды.
- Марстағы бір тәулік Жердегіден сәл ғана ұзағырақ, яғни шамамен 24 сағат 37 минутқа созылады. Осыған байланысты Марстағы күн тәртібі Жермен ұқсас, бұл болашақ қоныстанушылар үшін қолайлы жағдай болмақ. Алайда Марс жылы Жердегіден әлдеқайда ұзақ және 687 жер тәулігіне тең.
- Марстың атмосферасы өте сирек әрі негізінен көмірқышқыл газынан тұрады, ал оттегі мөлшері небәрі 0,13 пайызды құрайды. Сондықтан Марста арнайы жабдықсыз тыныс алу мүмкін емес. Сонымен қатар, мұндай атмосфера радиациядан қорғамайды және жылуды ұстап тұра алмайды.
- Марста Күн жүйесіндегі ең биік жанартау — Олимп орналасқан, оның биіктігі шамамен 22 километрге жетеді. Бұл көрсеткіш Жердегі ең биік шың — Эвересттен үш есе жоғары. Ал алып жанартаудың табаны 600 километрге жуықтайды.
- Сондай-ақ Марста Күн жүйесіндегі ең ұзын каньон — Маринер аңғары бар. Оның ұзындығы 4000 километрден асады, бұл АҚШ-тағы Үлкен каньоннан он есе ұзын. Аңғардың кей тұстарының тереңдігі 7 километрге дейін жетеді.
- Марстағы орташа температура минус 60 градус Цельсийді құрайды, ал түнде температура минус 125 градусқа дейін төмендейді. Әсіресе полюстерге жақын аймақтарда бұл суық қатты сезіледі. Күндіз экватор маңында температура нөлге немесе сәл жоғары көтерілуі мүмкін.
- Ғаламшардың полюстерінде су мұзы мен қатқан көмірқышқыл газынан тұратын мұз қалпақтары бар, олар маусымға байланысты өзгеріп отырады. Жаз мезгілінде құрғақ мұз газ күйіне өтіп, ерекше табиғи құбылыстарды тудырады. Бұл үдерістер Марс бетінде маусымдық өзгерістерге әкеледі.
- Қазіргі таңда Марс тіршіліксіз көрінгенімен, ежелде өзендер ағып, көлдер болғанының дәлелдері табылған. Кепкен өзен арналары мен сағаларының іздері сол заманда сұйық су болғанын көрсетеді. Бұл деректер ғаламшарда бір кездері тіршілік болуы мүмкін деген болжамды күшейтеді.
- Марста жиі алып шаңды дауылдар болады, кейде олар бүкіл ғаламшарды қамтып, бірнеше апта немесе айларға созылады. Мұндай дауылдар Күн сәулесін толық жауып тастайды. Олар роботтық аппараттар мен болашақ адамдар үшін басты қауіптердің бірі саналады.
- Марстағы тартылыс күші Жермен салыстырғанда 38 пайыз ғана, сондықтан 70 килограмм салмақты адам Қызыл ғаламшарда небәрі 26,5 килограмм болар еді. Бұл адамның қозғалуы мен ауыр заттарды көтеруін жеңілдетеді. Дегенмен, ұзақ уақыт төмен гравитация жағдайында болу денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін.
- Марстың екі серігі бар — Фобос пен Деймос, олар пішіні жағынан дұрыс емес астероидтарға ұқсайды. Ғалымдардың пікірінше, бұл серіктер астероидтар белдеуінен Марстың тартылыс күшімен ұсталған денелер. Фобос біртіндеп ғаламшарға жақындап келеді және бірнеше миллион жылдан кейін не Марсқа соқтығысады, не сақинаға айналуы мүмкін.
- Марстағы аспан түсі Жерден өзгеше, күндізгі уақытта ол шаңның әсерінен сары-қызғылт реңкке ие. Ал күн батқанда аспан көкшіл түске боялады, бұл Жердегі көрініске керісінше. Бұл құбылыс марсиандық шаңның жарықты шашыратып тарататын қасиетіне байланысты.
- 1971 жылы Марс бетіне алғаш қонған аппарат — Кеңес Одағының «Марс-3» зонды болған, алайда ол бар болғаны 14,5 секунд жұмыс істеген. Содан бері Марсқа көптеген миссиялар жіберілді, олардың басым бөлігі NASA-ға тиесілі. Ең сәтті жобалар қатарына Spirit, Opportunity, Curiosity және Perseverance роверлері кіреді.
- Марс бетінде төмен температурада да сұйық күйде суды ұстап тұратын тұздардың ізі табылған. Бұл жаңалық тіршілік іздерін іздеу бағытында маңызды қадам болды. Мұндай тұзды ерітінділер жылы маусымдарда уақытша пайда болуы мүмкін.
- Ғалымдар Марсты адамдарға қолайлы ету мақсатында терраформалау жобаларын қарастыруда. Бұл үшін ғаламшарды жылытатын және атмосфералық қысымды арттыратын парниктік газдарды қолдану көзделуде. Дегенмен, бұл әзірге ғылыми фантастика деңгейіндегі идея болып тұр.
- 2021 жылы Perseverance ровері алғаш рет Марс атмосферасынан MOXIE құрылғысының көмегімен оттегі өндіру тәжірибесін сәтті жүзеге асырды. Бұл болашақта ресурстарды тікелей ғаламшардан алуға болатынын көрсетті. Мұндай технологиялар болашақ ғарыш миссияларының автономдылығын қамтамасыз ету үшін аса маңызды.
- Марс бетінде табылған кейбір метеориттер Жерге де құлаған, бұл ғаламшарлар арасындағы материал алмасудың дәлелі. Олардың ішінде кейбір құрылымдар бастапқы тіршіліктің іздері болуы мүмкін деген пікірлер бар, бірақ бұл әлі де талқылау тақырыбы. Бұл фактілер панспермия теориясын қолдайды.
- Марстағы құм төбелерінің биіктігі ондаған метрге жетуі мүмкін, ал олардың пішіні желдің әсерінен үнемі өзгеріп тұрады. Кейбір дюналар Жердегі шөлдерге ұқсас өрнектер түзеді, бірақ әлдеқайда ауқымды. Бұл құбылысты зерттеу Марстың климаттық ерекшеліктерін түсінуге көмектеседі.
- Радарлық зерттеулер нәтижесінде Марс бетінің астынан мұз түріндегі су қоры және мұз астындағы көлдер анықталды. Бұл болашақ экспедициялар үшін су ресурстарын пайдалану мүмкіндігін арттырады. Су — тіршілік іздерін іздеудегі басты факторлардың бірі.
- 2024 жылы Илон Маск пен оның SpaceX компаниясы Starship бағдарламасы аясында адамды Марсқа жіберу жоспарларын жалғастырды. Мақсат — ғаламшарда тұрақты база құру және ұзақ мерзімді қоныстану мүмкіндігін қамтамасыз ету. Бұл адамзаттың ғаламдық өркениетке қадам басуының алғашқы сатысы болуы мүмкін.
Осы таңғажайып деректер Марстың қаншалықты ерекше әрі зерттеуге аса құнды ғаламшар екенін дәлелдейді. Қызыл ғаламшар адамзаттың қиялын ұштап, жаңа жетістіктерге жетелеп келеді. Болашақта бұл бағытта әлі көптеген жаңалықтар ашылатыны сөзсіз. Бәлкім, бір күні Марс адамзат үшін екінші үйге айналатын уақыт та келер.
