Махавира — ежелгі Үндістандағы рухани дәстүрдің аса маңызды тұлғаларының бірі, джайнизм ілімін толық қалыптастырған реформатор әрі ұстаз. Оның өмірі мен ілімі абсолютті зорлықсыздықты, өзін-өзі шектеуді және ішкі тазалықты дәріптейтін діннің негізіне айналды. Қазіргі Үндістанда Махавира адамгершілік кемелдік пен рухани еркіндіктің белгісі ретінде құрметтеледі. Мыңдаған жыл бұрын айтылған болса да, оның идеялары бүгінгі күні де өзекті және шабыттандырады. Төменде Махавира туралы сіз білмеуіңіз мүмкін қызықты әрі танымдық деректер ұсынылған.
- Махавира шамамен б.з.д. 599 жылы қазіргі Бихар штатындағы Вайшали княздігінде дүниеге келген. Оның отбасы кшатрийлер, яғни жауынгерлер кастасына жататын, бірақ ол бала кезінен-ақ аскеттік өмірге және рухани ізденіске бейімділік танытты. Туған кездегі есімі — Вардхамана, мағынасы «гүлденуші» немесе «өсуші». Кейін ол Махавира, яғни «Ұлы батыр» деген атауға ие болды.
- 30 жасында Махавира отбасынан, мүлкінен және әлеуметтік мәртебесінен бас тартып, аскеттік өмірді бастады. Ол 12 жыл бойы ормандар мен шөлдерде өмір сүріп, барша жайлылықтан бас тартты. Осы жылдары ол үнсіздікті сақтап, аштықты, суықты және қорлықты төзімділікпен қабылдады. Бұл кезең оның рухани жетілуінің негізі болды.
- Махавира ұзақ жылдар бойы медитация жасап, өзін-өзі шектеудің арқасында кевала деп аталатын шексіз білім күйіне жетті. Бұл оқиға қазіргі Джримбхикаграм деп аталатын жерде болған деп есептеледі. Осыдан кейін ол өз ілімін тарата бастады, Ганг жазирасы бойымен жаяу жүріп, уағыз айтты. Оның сөздерін көпестер, әміршілер және қарапайым халық қызыға тыңдады.
- Махавира ілімінің негізі бес басты антқа құрылған: ахимса (зорлықсыздық), сатья (шыншылдық), астея (ұрлық жасамау), брахмачарья (нәпсіден тыйылу) және апариграха (дүниеден бас тарту). Бұл қағидалар монахтарға міндетті, ал қарапайым адамдарға адамгершілік өмір салтының үлгісі ретінде ұсынылған. Ахимса тек адамдарға емес, барлық тіршілік иесіне қатысты күш қолданбауды білдіреді. Сондықтан джайнизмді ұстанушылар қатал вегетариандықты ұстанып, кейде ауадағы ұсақ жәндіктерді жұтып қоймау үшін беттеріне арнайы тор тағып жүреді.
- Махавира джайнизмнің негізін қалаушы емес, әр дәуірде келетін 24 тиртханкараның соңғысы ретінде танылады. Дегенмен ол джайнизмнің басты қағидаларын жүйелеп, монахтық қауымды ұйымдастырды. Осы арқылы джайнизм ведалық дәстүрлерден бөлек дербес діни жүйе ретінде қалыптасты. Оның ілімі ауызша беріліп, кейін жазбаша түрде сақталды.
- Махавираның ерекше идеяларының бірі — анекантавада, яғни шындықтың көпқырлылығы туралы ілім. Бұл қағида бойынша шындық біржақты емес және тек әртүрлі көзқарастарды біріктіру арқылы ғана толық түсінуге болады. Бұл ұстаным үнді философиясында төзімділік пен пікір алуандығының негізіне айналды. Қазіргі әлемде анекантавада мәдениеттер арасындағы түсіністікті дамытуда маңызды орын алады.
- Махавира ешқандай жазбаша еңбек қалдырмаған, бірақ оның шәкірттері мыңдаған нақыл сөздер мен өсиеттерді ауызша сақтап, кейіннен жазып қалдырған. Ең негізгі дереккөз — Агамалар, яғни оның уағыздары мен әңгімелері жинақталған мәтіндер. Бұл шығармалар бірнеше ғасыр бойы ауызша беріліп, кейін пальма жапырақтарына түсірілген. Бүгінгі күні олар джайни қауымдарында және діни мектептерде оқытылады.
- Махавира шамамен 72 жасында Павапури қаласында қайтыс болды, бұл қала қазір миллиондаған джайнистер үшін қасиетті орынға айналған. Оның қайтыс болуы өмірдің соңы емес, керісінше, мокша деп аталатын жанның азаттыққа жетуі деп саналады. Оның кремация орнына су ортасындағы Джал Мандир храмы салынған. Бұл ғибадатхана джайнизмдегі ең киелі жерлердің бірі болып саналады.
- Махавираның туған күні джайнистердің ең басты діни мерекесі — Махавир Джаянти ретінде аталып өтеді. Бұл күні салтанатты шерулер, қасиетті мәтіндерді оқу, қайырымдылық шаралары және медитациялар ұйымдастырылады. Бұл мейрам көктемгі толық аймен сәйкес келеді және Үндістаннан тыс елдерде де аталып өтеді. Ол адамгершілікке толы өмір мен рухани тәртіптің маңыздылығын еске салады.
- Махавираның ілімі Үндістанда ғана емес, одан тыс жерлерде де этикалық ойлаудың дамуына үлкен әсер етті. Оның зорлықсыздық идеясы Махатма Гандидің іліміне де әсер етіп, Ганди Махавираны өзіне рухани үлгі тұтқан. Ахимса ұстанымы ХХ ғасырдағы Үндістанның бейбіт ұлттық қозғалысының басты қағидасына айналды. Осылайша, Махавираның мұрасы тек дін саласымен шектелмейді.
- Махавира қалыптастырған джайнизмде жаратушы құдайға табыну жоқ. Бұл дінде жанның дербестігі, оның құтқарылуға өз күш-қабілетімен жетуі идеясы негізгі орын алады. Мұндай көзқарас адамның өз өміріне, мінез-құлқына және рухани дамуына жеке жауапкершілікпен қарауын талап етеді. Джайни қауымдастығы осы себепті ең жоғары адамгершілік нормаларды ұстанатын қоғамдардың бірі саналады.
- Махавира тек монахтарға емес, қарапайым адамдарға да үн қатқан, оларды күнделікті өмірде де ізгілікті болуға шақырған. Ол адалдыққа, қарапайымдылыққа және жанашырлыққа үндеп, үйде отырып та рухани дамуға болатынын көрсеткен. Оның ілімі төзімділікке, кешірімге және ішкі үйлесімге негізделген. Осы адами құндылықтар джайнизмнің мыңжылдық бойы бейбіт және тұрақты дін болуына жол ашты.
Бұл ғажайып деректер Махавираның адамзат руханиятына қосқан үлесінің қаншалықты терең әрі маңызды екенін көрсетеді. Оның өмірі — рухани тыныштық пен адамгершілік тазалықты іздеген миллиондаған адамдар үшін үлгі. Махавира — жай ғана діни қайраткер емес, ол даналықтың, бейбіт өмірдің және ненасильдік философиясының символы. Оның мұрасы бүгінгі күні де адамдарды ізгілікке, өзін-өзі тануға және тіршілік атаулыға құрметпен қарауға шабыттандырып келеді.
