Калахари шөлі — Африканың оңтүстігіндегі ең құпиялы әрі толық зерттелмеген аймақтардың бірі. Ол бірнеше мемлекеттің аумағын қамти отырып, ерекше климаты, бай табиғаты және ежелгі адамзат тарихымен таңғалдырады. Көпшілік үшін «шөл» сөзі тіршілік жоқ, қуаң даланы білдіретін болса, Калахари бұл түсінікті түбегейлі өзгертеді. Мұнда су да, тіршілік те, тіпті ғасырлар бойы осы жерде өмір сүріп келе жатқан халықтар да бар. Төменде сіз бұрын білмеуі мүмкін Калахари туралы қызықты деректер ұсынылған.
- Калахари шөлінің жалпы ауданы шамамен 900 мың шаршы шақырымды құрайды. Ол Ботсвана, Намибия және Оңтүстік Африка аумағын қамтиды. Сонымен қатар Зимбабве, Замбия және Анголаның бір бөлігін де қамтиды. Бұл оны Жер бетіндегі ең ірі құрғақ аймақтардың біріне айналдырады.
- Географиялық тұрғыдан алғанда, Калахари толыққанды шөл деп саналмайды. Мұнда жауын-шашын мөлшері Сахара сияқты нағыз шөлдермен салыстырғанда әлдеқайда көп. Кейбір аймақтарда жылына 500 миллиметрге дейін жауын-шашын түседі. Осы жағдай шөлде өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің өмір сүруіне мүмкіндік береді.
- «Калахари» атауы тсвана тіліндегі «Kgalagadi» сөзінен шыққан, ол «ұлы шөл» немесе «сусыз жер» дегенді білдіреді. Бұл атау мұндағы өмір сүрудің күрделі екенін көрсетеді. Кейде жаңбыр маусымы болса да, құрғақшылық бірнеше айға созылуы мүмкін. Жергілікті тұрғындар суды барынша тиімді пайдалануды үйренген.
- Калахариде әлемдегі ең көне байырғы халықтардың бірі — бушмендер немесе сан халқы мекендейді. Олар табиғат, емдік өсімдіктер мен жануарлар туралы терең білімге ие. Олардың тілі ерекше «шақыртатын» дыбыстармен ерекшеленеді. Қазіргі уақытта да олардың кейбіреулері дәстүрлі өмір салтын жалғастыруда.
- Калахаридің орталығында орналасқан Орталық Калахари қорығы әлемдегі екінші ірі табиғи қорық саналады. Оның ауданы 52 мың шаршы шақырымнан асады. Қорық экожүйені сақтап, бушмендердің өмір салтын қорғау үшін құрылған. Туристер мұнда сирек кездесетін жануарларды көру үшін келеді.
- Калахаридегі құмның түсі ерекше қызғылт-сары немесе қызыл болып келеді. Бұл құм құрамында темір тотығы көп болуымен түсіндіріледі. Құм бөлшектері өте ұсақ және ұзақ уақыт жылу сақтай алады. Бұл жергілікті микроклиматқа айтарлықтай әсер етеді.
- Қатаң климатқа қарамастан, Калахари жануарлар дүниесіне бай. Мұнда арыстандар, қабыландар, гиеналар, бөкендер, түйеқұстар мен көптеген ұсақ сүтқоректілер мен құстар кездеседі. Кейбір жануарлар суды ішпей-ақ, тек қоректен ылғал алып өмір сүре алады. Табиғат мұнда өмір сүрудің ерекше жолдарын қалыптастырған.
- Жаңбырлы маусым кезінде Калахари аумағында уақытша көлдер мен тоғандар пайда болады. Солардың бірі — Макгадикгади көлі, ол бұрынғы үлкен ішкі теңіздің қалдығы саналады. Сел кезінде бұл жерге мыңдаған қоқиқаздар ұшып келеді. Мұндай көрініс тек бірнеше апта ғана жалғасады.
- Калахари өсімдіктері де ерекше бейімделген. Мысалы, мокала ағашының тамыры өте тереңге кетеді, сол арқылы жер астынан ылғал тартады. Көптеген өсімдіктердің жапырақтары қалың не тікенекті болып келеді, бұл булануды азайтады. Кей өсімдіктер тек жаңбырдан кейін ғана бүршік жарып, белсенділік танытады.
- Калахари шөлі сырттай тыныш көрінгенімен, түнде тіршілікпен толы. Түнгі уақытта шибөрілердің ұлығаны, жыртқыш құстардың шақырғаны мен ұсақ жануарлардың сыбдыры естіледі. Мұнда ең танымал тіршілік иелерінің бірі — сурикаттар. Олар колониямен өмір сүріп, күрделі әлеуметтік құрылымға ие.
- Калахари аумағынан ежелгі жануарлардың қазбалары табылған. Бұл жерлерде бұрын ылғалды климат болғанын гиппопотамдар мен қолтырауындардың қалдықтары дәлелдейді. Климаттың тарихи өзгерісін ғалымдар бүгінгі күнге дейін зерттеуде. Бұл шөлдің бұрынғы бейнесі қазіргі көріністен мүлде өзгеше болған.
- Мұндағы ерекше табиғи құбылыстардың бірі — «билейтін ағаштар». Су мен желдің әсерінен олардың бұтақтары мен діңдері қисайып, ерекше формаға енген. Бұл ағаштар ерекше пішіндерімен суретшілер мен фотографтардың назарын өзіне аударады. Олар Калахари көрінісіне ерекше көрік береді.
- Калахари шөлінде температура үлкен ауытқуларға ұшырайды. Күндіз ауа температурасы +45°C-қа дейін жетсе, түнде нөлге дейін төмендеуі мүмкін. Бұл жағдай адамдар мен жануарларға бейімделу қажеттілігін тудырады. Жануарлар негізінен таңертең және кешкісін белсенді болады.
- Кейбір жерлерде дыбыс ерекше таралып, үлкен қашықтыққа жетеді. Бұл қасиет жануарларға да, адамдарға да бағыт-бағдар табуға көмектеседі. Жергілікті халық бұл дыбысты байланыс құралы ретінде пайдаланады. Мұндай тәсілдер ғасырлар бойы қолданылып келеді.
Бұл таңғажайып деректер Калахаридің шөл ғана емес, тұнып тұрған тіршілік пен тарих, табиғат пен мәдениеттің тоғысқан ерекше кеңістік екенін дәлелдейді. Шөлдің әр қиыры табиғаттың тылсым құпияларын жасырған. Сіз бұрын білмеген, аңғармаған нәрселердің бәрі осы жерде шоғырланған болуы мүмкін. Калахари — тек құм емес, ол — зерттеушіні өзіне тартатын шексіз әлем.
