Юпитер — Күн жүйесіндегі ең үлкен әрі ең құпияға толы планеталардың бірі. Ол өзінің орасан зор массасының арқасында басқа ғаламшарлар мен аспан денелерінің қозғалысына әсер етіп, бүкіл жүйенің құрылымында маңызды рөл атқарады. Ғасырлар бойы астрономдардың назарында болған бұл алып планета туралы мәліметтерді қазіргі заманғы ғарыштық аппараттар бұрынғыдан да тереңдете түсуде. Юпитердің атмосферасында ғасырлар бойы тоқтамай соғатын дауылдар бар, ал оның серіктері тіршілік белгісі болуы мүмкін ғажайып әлемдерге айналуы ықтимал. Төменде сіз білмеген, бірақ таңқалдырарлық қызықты деректер келтірілген.
- Юпитер — Күн жүйесіндегі ең үлкен планета. Оның диаметрі 143 мың километрден асады, бұл Жердің диаметрінен 11 есе үлкен.
- Ғажайып көлеміне қарамастан, Юпитер өз осінен ең жылдам айналатын планета болып саналады. Бір толық айналымы шамамен 10 сағатқа ғана созылады, бұл оның экваторлық бөлігінің кеңейіп, полюстерінің сәл жалпақ болуына әсер етеді.
- Юпитер негізінен сутегі мен гелийден тұрады. Ол газды алып, яғни қатты беті жоқ, сондықтан жер бетіне ұқсас қабатын кездестіре алмайсыз.
- Планетадағы Үлкен Қызыл Дақ — жүздеген жылдар бойы тоқтамай тұрған алып дауыл. Оның көлемі соншалық, үш Жер шары сыйып кетер еді.
- Юпитердің 95 белгілі серігі бар және олардың саны жыл сайын артып келеді. Ең ірілері — Ио, Еуропа, Ганимед және Каллисто — алғаш рет Галилео Галилей ашқан, сондықтан олар «галилеялық серіктер» деп аталады.
- Ганимед — Күн жүйесіндегі ең үлкен серік. Оның диаметрі Меркурийден де үлкен, тіпті өз алдына жеке магнит өрісі де бар.
- Еуропа серігінде мұз қабатының астында мұхит бар деген болжам бар. Ғалымдар мұнда Жердегі теңіз түбіндегі ыстық көздерге ұқсас ортада тіршілік болуы мүмкін деп санайды.
- Юпитердің магнит өрісі Күн жүйесіндегі ең күшті өріс саналады. Ол Жердің магнит өрісінен 14 есе қуатты және ғарыш кеңістігінде миллиондаған километрге созылады.
- Бұл планета Күннен алатын энергиядан көбірек энергия шығарады. Мұның себебі — ішкі қабаттардың гравитациялық сығылуы нәтижесінде жылудың бөлінуі.
- Жерден шамамен 600 миллион километр қашықта орналасқанына қарамастан, Юпитер түнгі аспанда жалаңаш көзбен көруге болатын ең жарық нүктелердің бірі.
- Юпитердің айналасында өте жұқа, байқалуы қиын сақиналар бар. Олар тек 1979 жылы «Вояджер-1» ғарыш аппаратының көмегімен ашылған.
- Ио — Юпитердің серігі — Күн жүйесіндегі ең белсенді жанартаулық дене. Оның беті лава мен күкірттің үздіксіз атқылауынан жаңарып отырады.
- Юпитердің тартылыс күші ішкі планеталар үшін қорғаныш қалқаны сияқты қызмет атқарады. Ол көптеген кометалар мен астероидтарды өзіне тартып, Жерге түсу қаупін азайтады.
- Юпитер Күнді шамамен 12 Жер жылында бір рет айналып өтеді. Оның орбитасы сәл сопақша және ішкі планеталарға қарағанда ұзақ әрі баяу қозғалады.
- Юпитер атмосферасы бірнеше қабат бұлттардан тұрады. Бұлттар аммиак пен су буынан құралған, олар планетаның бойындағы түрлі түсті жолақтарды қалыптастырады.
- Юпитердің атмосферасында Жермен салыстырғанда әлдеқайда қуатты найзағайлар байқалады. Бұл күшті конвекциялық процестер мен дауылдардың белсенді екенін дәлелдейді.
- Юпитердің ішкі құрылымы металл сутегі қабатынан тұрады, ортасында ядро болуы мүмкін. Бұл металл сутегі магнит өрісінің пайда болуына септігін тигізеді.
- Ғалымдар Юпитерде ішкі жылу алмасу жүйесі жұмыс істейді деп есептейді. Бұл атмосфералық айналым мен тұрақты дауылдардың пайда болуына себеп болады.
- Юпитер бетінде бір-біріне қарама-қарсы бағытта қозғалатын жолақтар мен аймақтар бар. Бұл белдеулердің жел жылдамдығы сағатына 600 километрге дейін жетуі мүмкін.
- «Юнона» ғарыш аппараты 2016 жылдан бері Юпитер орбитасында жұмыс істеп келеді. Ол планетаның гравитациялық өрісі, магнитосферасы және атмосферасы туралы бұрын-соңды болмаған мәліметтерді жинап жатыр.
- Планета өз атауын римдік жоғарғы құдай — Юпитерден алған. Бұл атау оның ежелден бері ерекше мәнге ие екенін көрсетеді, ал грек мифологиясындағы баламасы — Зевс.
- Юпитер кейде «сәтсіз жұлдыз» деп те аталады. Ол Күн секілді сутегі мен гелийден тұрады, бірақ массасы термоядролық реакцияны бастауға жеткіліксіз.
- Каллисто серігінің беті — Күн жүйесіндегі ең көне және ең көп кратерлі жерлердің бірі. Оның беті шамамен 4 миллиард жылдан бері өзгермеген күйде сақталған.
- Юпитер тек жеке планета ретінде емес, сонымен қатар алып планеталар жүйесінің қалыптасуын түсінудің кілті ретінде зерттеледі. Оның мысалы бізге басқа жұлдыз жүйелеріндегі экзопланеталарды жақсырақ түсінуге көмектеседі.
Юпитер — алып әрі құпияға толы ғаламшар, ол Күн жүйесінде ерекше рөл атқарады. Бұл қызықты деректер оның тек көлемімен ғана емес, ішкі құрылымы мен айналасындағы әлемімен де ерекше екенін көрсетеді. Юпитерді зерттеу — тек бір планетаны тану емес, бүкіл Ғаламдағы орын алған күрделі процестерді түсінудің жолы. Табиғаттың осындай алып жаратылыстары бізді әлі де таң қалдырып, жаңа жаңалықтарға жетелей бермек.
