Иван Грозный — әлем тарихындағы ең қайшылықты тұлғалардың бірі. Оның билік ету дәуірі Ресей мемлекетін күшейткен, бірақ сонымен бірге халыққа зорлық-зомбылық пен қорқыныш әкелген кезең болды. Бұл уақытта мәдениет пен білім дамығанымен, елде қатыгездік пен сенімсіздік те өршіді. Төменде Иван Грозный туралы сіз білмеуі мүмкін, бірақ оның тұлғасын, мінезін және билігін жақсырақ түсінуге көмектесетін қызықты әрі танымдық деректер келтірілген.
- Иван IV 1530 жылы 25 тамызда Мәскеу маңындағы Коломенское ауылында дүниеге келген. Әкесі — ұлы князь Василий III, анасы — литвалық тектен шыққан Елена Глинская. Үш жасында әкесі қайтыс болып, Иван тақ мұрагері атанды.
- Оның балалық шағы қиын әрі қатыгез болды. Анасы қайтыс болғаннан кейін билікті бояр әулеттері өзара бөлісе бастады, ал жас Иван олардың арасындағы күрестің куәсі болды. Бұл жағдай оның мінезін күмәншіл әрі қатыгез етіп қалыптастырды.
- 16 жасында Иван барлық Русьтің бірінші патшасы ретінде таққа отырды. 1547 жылы Мәскеудегі Успен соборында өткен салтанатты тәж кигізу рәсімі Ресейдің империялық дәстүрінің басталуы болып саналады.
- Иван Грозный өте білімді адам болған. Ол теологияны, тарихты және әдебиетті жақсы білген, сауатты жазып, өз хаттарын және елшілерге арналған жолдауларын өзі құрастырған.
- Билігінің алғашқы жылдары реформалар кезеңімен ерекшеленді. Ол өзінің кеңесшілер тобын — Таңдаулы Рада деп аталған кеңесті құрды, оған дін өкілдері мен мемлекет қайраткерлері кірді.
- Иван Грозный тұсында алғашқы Зем соборы — мемлекеттік мәселелерді талқылайтын кеңес түріндегі орган құрылды. Бұл патша билігі мен қоғам пікірін біріктіруге талпыныс болды.
- 1550 жылы Иван жаңа Заңдар жинағын — Судебникті бекітті. Бұл құжат сот жүйесін реттеп, әртүрлі әлеуметтік топтардың құқықтары мен міндеттерін айқындады.
- 1552 жылы ол ұзаққа созылған қоршаудан кейін Қазан хандығын бағындырды. Бұл жеңіс Ресейге үлкен аумақтар әкеліп, елдің ықпалын Еділ бойында күшейтті.
- Екі жылдан соң Астрахан хандығы қосылды, бұл Ресейге Каспий теңізіне шығу мүмкіндігін берді. Елдің сауда және экономикалық байланыстары кеңейе түсті.
- Қазан жеңісінен кейін Иван Мәскеуде Қорғау шіркеуін салуға бұйрық берді, ол кейін Василий Блаженный соборы деген атпен танымал болды. Оның түрлі түсті күмбездері Ресейдің символына айналды.
- Иван Грозный кітап басу ісін қолдады. 1564 жылы оның тұсында Иван Федоров пен Петр Мстиславец шығарған алғашқы баспа кітабы — «Апостол» жарық көрді.
- Билігінің екінші жартысында патшаның мінезі өзгеріп, ол барған сайын қатыгез әрі сенімсіз бола түсті. Әйелі Анастасия Романова қайтыс болғаннан кейін ол боярларды у берді деп айыптап, қуғын-сүргін бастаған.
- 1565 жылы Иван опричнина деп аталатын ерекше басқару жүйесін енгізді. Ел екі бөлікке бөлінді, ал опричниктерге шексіз билік берілді. Олар жазалау мен мүлікті тәркілеумен айналысты.
- Опричниктердің символы қара киім мен ердің алдыңғы жағына байланған иттің басы еді. Бұл олардың зұлымдықты «сезіп, жоюға дайын» екендігін білдіретін белгі болды.
- Иванның өміріндегі ең қайғылы оқиғалардың бірі — өз ұлын өлтіруі. Аңыз бойынша, ашу үстінде ол ұлын таяғымен ұрып, байқаусызда өлтіріп алған. Бұл жағдай патшаның рухани күйзелісіне себеп болды.
- Иван бірнеше рет үйленген, бірақ оның алғашқы әйелі Анастасия Романова ерекше ықпалды әрі ақылды әйел болған. Ол тірі кезінде патшаны сабырлы әрі әділ ұстауға тырысқан.
- Иван сыртқы саясатта Балтық теңізіне шығуды мақсат етті және Ливон соғысын бастады. Алайда ол 20 жылдан астам уақытқа созылып, Ресейдің жеңілісімен аяқталды.
- Патша Англия ханшайымы Елизавета I секілді еуропалық билеушілермен хат жазысып тұрған. Кей деректерге қарағанда, ол Ресейде бүлік шыққан жағдайда Англияға кету мүмкіндігін де қарастырған.
- Иванның мінезі өте құбылмалы болған. Кейде ол сағаттап дұға етіп, діни тақуалық танытса, келесі сәтте ашуға мініп, жазалаулар ұйымдастыратын.
- Өмірінің соңында ол түрлі аурулардан зардап шекті. Зерттеушілердің пікірінше, оған құрамында сынабы бар дәрілер себеп болған, бұл оның психикалық күйіне де әсер еткен болуы мүмкін.
- Иван IV 1584 жылы шахмат ойыны кезінде қайтыс болды. Оның өлімі тұтас дәуірдің аяқталуын және Ресей тарихындағы Смут кезеңінің басталуын білдірді.
- Патшадан кейін таққа оның ұлы Федор отырды, бірақ әлсіз билеуші ретінде елді ұстай алмады. Бұл Романовтар әулетінің билікке келуіне жол ашқан династиялық дағдарысқа әкелді.
- Иван Грозныйдың бейнесі әдебиетте, кескіндемеде және кинода жиі бейнеленді. Ең әйгілі туынды — Сергей Эйзенштейннің «Иван Грозный» фильмі, онда патшаның ішкі күресі мен билік үшін шайқасы көрсетіледі.
- Тарихшылар әлі күнге дейін Иванның кім болғаны туралы пікірталас жүргізеді. Бірі оны данышпан реформатор десе, енді бірі оны қанішер тиран деп атайды.
- Оның қатыгездігіне қарамастан, Иван Ресейде орталықтандырылған биліктің негізін қалады. Ол Русьті қуатты мемлекетке айналдырған алғашқы билеуші болды.
Иван Грозный — ақыл мен қатігездік, сенім мен фанатизм қатар тоғысқан тұлға. Бұл қызықты деректер оның күрделі әрі қайшылыққа толы бейнесін айқындайды. Оның өмірі шексіз биліктің адам табиғатын қалай өзгертетінінің айқын мысалы. Алайда тарих оны мемлекетті нығайтқан және Ресей тағдырына мәңгі із қалдырған адам ретінде есте сақтайды.
