Иван Фёдоров — Шығыс Еуропада кітап басу ісін бастаған, ағартушылық пен білім тарату жолында аянбай еңбек еткен көрнекті тұлға. Оның есімі Украина, Беларусь және Ресей аумақтарында баспа ісінің негізін қалаушы ретінде құрметпен аталады. Ол түрлі қысым мен қиындықтарға қарамастан, баспа ісіне берілген жан болды және өз еңбектері арқылы жазу-сызудың, білімнің қоғамда кеңінен таралуына үлкен үлес қосты. Иван Фёдоровтың өмірі мен қызметі көптеген зерттеушілер үшін қызығушылық тудырады. Назарларыңызға бұрын білмеуіңіз мүмкін Фёдоров туралы танымдық әрі қызықты деректерді ұсынамыз.
- 1564 жылы Иван Фёдоров шығыс славян жерлерінде алғаш рет баспа арқылы кітап шығарды. Бұл кітап «Апостол» деп аталады және ол Мәскеуде жарық көрді, мәтіннің сапасы мен көркемделуі өте жоғары деңгейде болды.
- Иван Фёдоров Пётр Мстиславецпен бірге жұмыс істеп, баспа ісін жетілдіру жолында үлкен табыстарға қол жеткізді. Олар жаңа әдістер енгізіп, шрифт, баспа техникасын дамытуда жаңашыл қадамдар жасады.
- Мәскеуде кітап көшірмешілері мен шіркеу қызметкерлері тарапынан қарсылыққа ұшырап, Иван Фёдоров қаладан кетуге мәжбүр болды. Себебі сол уақытта қолмен көшірілген кітаптармен салыстырғанда баспа кітаптары қауіпті жаңалық болып саналды.
- Ол Литва Ұлы князьдігінде, әсіресе Вильно қаласында жұмысын жалғастырды. Онда да діни және ағартушылық сипаттағы кітаптар басып шығарды.
- 1574 жылы Иван Фёдоров Львов қаласында қазіргі Украина аумағындағы алғашқы баспа кітабын шығарды. Бұл «Львов Апостолы» деп аталады және украин мәдениеті тарихындағы маңызды оқиға болды.
- Сол жылы ол алғашқы украин букварін де жарыққа шығарды. Бұл оқу құралы балалар мен ересектерге арналған алғашқы баспа әліппе саналады.
- Иван Фёдоров тек баспагер емес, сонымен бірге баспа станоктарын өзі жасап, жетілдірген шебер де болған. Ол шрифттерді құйып, көркемдік элементтермен безендіріп, баспа процесін толық өзі ұйымдастырған.
- Острог қаласында ол князь Константин Острожскийдің қолдауымен жұмыс істеді. Дәл осы жерде ол 1581 жылы Острог Інжілін басып шығарды, бұл — шіркеу славян тіліндегі алғашқы толық Библия нұсқасы.
- Острог Інжілі кітап басу өнерінің нағыз шедеврі болып саналады және славян мәдениетінің дамуына орасан зор ықпал етті. Ол мектептер мен шіркеулерде ұзақ уақыт бойы қолданылды.
- Иван Фёдоров баспа ісімен қатар ағартушылықпен де белсенді айналысқан. Оның кітаптары халықтың сауатын арттырып, білім мен руханияттың кең таралуына себеп болды.
- 1583 жылы Иван Фёдоров Львов қаласында өмірден өтті. Оның зираты бүгінге дейін сақталған және тарихи-мәдени ескерткіш ретінде құрметтеледі.
- Құлпытасындағы жазуда ол «друкар» деп аталады, бұл оның баспа ісіне деген өмірлік адалдығын айғақтайды. Бұл жазу оның еңбегіне деген замандастарының құрметін көрсетеді.
- Иван Фёдоровтың шыққан тегі туралы даулы пікірлер бар. Кей зерттеушілер оны украин, басқалары белорус немесе орыс деп санайды, бұл оның қызметінің ұлтаралық ауқымын көрсетеді.
- Оның есімімен Украина, Ресей, Беларусь елдеріндегі көшелер, мектептер, кітапханалар аталады. Оның мәдени мұрасы бүкіл әлемде мойындалған.
- Ол өз кітаптарының алғы және соңғы сөздерінде өз ой-пікірлерін, баспа ісіндегі қиындықтарын және мақсатын баяндаған. Бұл жазбалар арқылы оның жеке көзқарасы мен ішкі сенімдерін білуге болады.
- 1977 жылы ЮНЕСКО Львов Апостол кітабының жарық көргеніне 400 жыл толуын атап өтті. Осылайша Иван Фёдоровтың қызметі халықаралық деңгейде танылды.
- Киев пен Львов қалаларында оған арнап ескерткіштер орнатылған. Бұл ескерткіштер ағартушылық пен білім тарату жолындағы адал еңбектің белгісі ретінде тұр.
- Оның еңбектері гуманистік идеялардың дамуына ықпал етті. Кітаптар арқылы славян халықтарының мәдени бірлігі мен рухани жаңғыруына жол ашылды.
- Иван Фёдоров тек діни емес, сонымен қатар оқу мақсатында қолданылатын практикалық кітаптар да басып шығарған. Бұл оның жұмысының білім беру саласына да тікелей қатысы болғанын дәлелдейді.
- Оның бастамасымен Шығыс Еуропада жаңа мәдени кезең басталды. Оның ісі кейінгі баспагерлерге, ұстаздар мен мәдениет қайраткерлеріне үлгі болды.
Бұл таңғажайып деректер Иван Фёдоровтың тек баспагер емес, сонымен бірге үлкен идея мен білімге адал жан болғанын көрсетеді. Ол халыққа кітап арқылы білім мен руханият сыйлап, тарихта өшпестей із қалдырды. Иван Фёдоровтың еңбегі бүгінгі күнге дейін құндылығын жоғалтқан жоқ. Сіз білмеген де боларсыз, бірақ дәл осындай тұлғалар өркениет пен мәдениетті жаңа биікке көтерді.
