Үнді мұхиты — Жер бетіндегі көлемі бойынша үшінші орынды алатын, бірақ сонымен қатар ең аз зерттелген әрі ең жұмбақ мұхиттардың бірі. Оның толқындары отыздан астам елдің жағалауын шайып жатыр, ал тереңінде бірегей экожүйелер, сирек кездесетін тіршілік иелері мен ежелгі өркениеттердің құпиялары жасырынған. Бұл мұхит климат қалыптастыруда, әлемдік саудада және биологиялық әртүрлілікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Төменде сіз білмеуі мүмкін, бірақ таңғалдыратын қызықты деректермен танысасыз.
- Үнді мұхитының аумағы 70 миллион шаршы километрден асады, бұл Дүниежүзілік мұхиттың шамамен 20 пайызын құрайды. Ол Тынық және Атлант мұхиттарынан кіші, бірақ Солтүстік Мұзды мұхиттан үлкен. Мұхит Азия, Африка, Аустралия және Антарктида жағалауларын шайып жатыр. Онда ағыс жүйелері мен терең сулы шұңғымалар көп.
- Басқа мұхиттардан ерекшелігі — Үнді мұхиты солтүстігінде басқа мұхиттармен емес, тікелей құрлықпен шектеседі. Бұл оны теңіз қатынасы мен климатқа әсер ету жағынан ерекше етеді. Мұнда суық ағыстар аз болғандықтан, орташа температурасы жоғары болады. Осы себепті ол Жердегі ең жылы мұхит болып саналады.
- Мұхиттағы ең терең нүкте — Зонд шұңғымасы, оның тереңдігі 7700 метрден асады. Бұл аймақ Тынық мұхиттың отты шеңбері құрамына кіреді және сейсмикалық белсенділігі жоғары. Шұңғыма Индонезия маңында орналасқан және жиі жер сілкінісі мен жанартау атқылауы болады. Оның түбі әлі толық зерттелмеген.
- Үнді мұхитында әлемдегі ең жұмбақ аралдардың бірі — Норт-Сентинел орналасқан, онда қазіргі өркениетпен байланыссыз тайпа өмір сүреді. Арал тұрғындары кез келген байланыс әрекетіне агрессивті түрде жауап береді. Үндістан үкіметі бұл аралға баруға тыйым салған. Бұл жерде ежелгі өмір салты толық сақталған.
- Мұхит экожүйесі ерекше бай, әсіресе Қызыл теңіз, Лаккадив және Мальдив архипелагтары маңындағы маржан рифтерінде. Мұнда 2000-нан астам балық түрі, ондаған киттер мен дельфиндер, сирек кездесетін теңіз тасбақалары мекендейді. Кейбір түрлер Жердің басқа бөліктерінде кездеспейді. Сондықтан бұл мұхит экологиялық маңызы зор аймақ болып есептеледі.
- Үнді мұхиты барлық мұхиттар ішінде булану деңгейі ең жоғары болып саналады, әсіресе Араб теңізінде. Бұл ыстық климат, төмен ылғалдылық және күн сәулесінің қарқындылығымен байланысты. Бұл жағдайлар су құрамына әсер етіп, теңіз тіршілігінің ерекшелігін қалыптастырады. Сонымен қатар, бұл булану муссондық желдердің пайда болуына ықпал етеді.
- Ежелгі замандардан бері Үнді мұхиты Еуропа, Африка және Азия арасындағы басты сауда жолы болған. Мұнда араб, үнді, қытай және еуропалық кемелер жүзген. Суэц каналы мен Малакка бұғазы маңында әлемдегі ең тығыз теңіз жолдары өтеді. Бұл мұхитты жаһандық экономика үшін стратегиялық маңызды етеді.
- Мұхиттың оңтүстік-батыс бөлігінде Кергелен суасты платосы орналасқан, ол ежелгі материктің қалдығы болуы мүмкін. Бұл плато түгелге жуық су астында жатыр және оның аумағы Батыс Еуропамен тең. Ғалымдар әлі күнге дейін оның геологиялық құрылымы мен шығу тегін зерттеуде. Кейбір гипотезалар бойынша, ол миллиондаған жыл бұрын құрлық болған.
- Үнді мұхитында әлемдегі ең қауіпті жыртқыштардың бірі — жолбарыс акуласы тіршілік етеді. Ол әсіресе Мадагаскар, Үндістан және Шри-Ланка маңында көп кездеседі. Бұл акула агрессивтілігімен және бәрін жей беретіндігімен танымал. Соған қарамастан, ол экожүйенің тепе-теңдігін сақтау үшін маңызды рөл атқарады.
- Үнді мұхиты климатқа да үлкен әсер етеді, әсіресе Үндістан, Оңтүстік-Шығыс Азия және Шығыс Африка елдерінде. Дәл осы мұхиттан шыққан муссон желдері миллиондаған адамның өмірі мен ауыл шаруашылығына тікелей әсер етеді. Мұхиттың беткі температурасының өзгеруі жаһандық климатқа ықпал етеді. Бұл оны климат өзгерісін зерттеуде негізгі факторға айналдырады.
- Мұхиттың геосаяси маңызы да өте жоғары. Жағалауы бар көптеген елдер порттар, балық ресурстары мен пайдалы қазбалар үшін бәсекеге түсуде. Мұхит түбі арқылы континенттерді жалғайтын маңызды байланыс кабельдері өтеді. Бұл оны ақпараттық ғасырда да стратегиялық ресурс етеді.
- Мұхит түбінде марганец конкрециясы, күкірт және табиғи газ сияқты пайдалы қазбалардың ірі қорлары бар. Бұл ресурстар болашақта экономикалық табыс көзіне айналуы мүмкін. Дегенмен, терең сулы кен өндіру экологияға қауіп төндіреді. Осы себепті мұндай жобалардың рұқсат етілуі туралы пікірталастар жалғасып жатыр.
- Мұхиттың оңтүстік бөлігінде қараша мен сәуір аралығында жиі тропикалық циклондар пайда болады. Олар жағалаудағы елдер мен аралдарға елеулі залал келтіруі мүмкін. Ең қауіптілері Мадагаскар мен Мозамбик бағытына қарай жылжиды. Климаттың өзгеруі бұл құбылыстардың жиілігін және қуатын арттыруы мүмкін.
- Ғылым мен технология дамығанына қарамастан, Үнді мұхиты әлі де ең аз зерттелген мұхиттардың бірі болып қала береді. Оның тереңдігі, өсімдіктері мен жануарлар әлемі толық зерттелмеген. Бұл геология, биология және тарих салаларында көптеген ашылмаған сұрақтарды туындатады. Мұхит өз құпияларын әлі де ішіне бүгіп жатыр.
Үнді мұхитының таңғаларлық әлемі оның ауқымымен, тереңдігімен және миллиондаған адамның өміріне әсерімен таңдандырады. Оның суларында тарих, табиғат, ғылым және саясат тоғысады. Бұл таңғажайып фактілер Үнді мұхитының тек географиялық нысан емес, ғаламдық маңызы бар тірі жүйе екенін дәлелдейді. Оны зерттеу — адамзат үшін жаңа көкжиектердің есігін ашатын үлкен мүмкіндік.
