Игуаналар — ерекше сырт келбетімен, мінез-құлқымен және қоршаған ортаға бейімделгіштігімен таңғалдыратын кесірткелер. Олар тропикалық ормандарда, жартасты жағалауларда және кейбір аймақтарда адамдар тұратын жерлердің маңында кездеседі. Бұл бауырымен жорғалаушылар экожүйеде маңызды рөл атқарады және кейде экзотикалық үй жануары ретінде де ұсталады. Сіз игуаналар туралы көпшілік біле бермейтін таңғаларлық деректер бар екенін білмеуіңіз мүмкін. Төменде осы көне тіршілік иелері туралы ең қызықты және танымдық мәліметтер келтірілген.
- Игуаналар Жер бетінде миллиондаған жылдар бойы өмір сүріп келеді және қазіргі замандағы ең көне бауырымен жорғалаушылардың бірі саналады. Олардың ата-бабалары мезозой дәуірінде, динозаврлармен қатар тіршілік еткен. Содан бері олардың сырт пішіні айтарлықтай өзгермеген, бұл олардың өте жақсы бейімделгіштігін көрсетеді.
- Игуаналардың көптеген түрі бар, олардың ең танымалдары — жасыл игуана және теңіз игуана. Теңіз игуана — дүниежүзінде жартылай су ішінде өмір сүретін жалғыз кесіртке. Ол тек Галапагос аралдарында мекендейді және су балдырларымен қоректенеді.
- Жасыл игуаналар құйрығын қосқанда екі метрге дейін өседі. Құйрығы денесінің жартысынан астамын құрауы мүмкін және ол өзін қорғау үшін қару ретінде пайдаланылады. Қауіп төнген жағдайда, игуана құйрығымен қарсыласын ұрып қорғанады.
- Игуаналар — өсімдікпен қоректенетін жануарлар, бұл ірі кесірткелер арасында сирек кездесетін құбылыс. Олар жапырақтарды, гүлдерді, жас бұтақтарды және жемістерді жейді. Олардың асқорыту жүйесі жасұнықтарды қорытуға бейімделген.
- Игуаналардың көру қабілеті өте жақсы, олар түстерді ажырата алады, бұл оларға піскен жемістерді табуға көмектеседі. Бұған қоса, олардың басында үшінші көз — төбелік орган орналасқан. Бұл көз заттарды көрмейді, бірақ жарықтың өзгеруін сезіп, кеңістікте бағдар алуға жәрдемдеседі.
- Игуаналардың терісі қабыршақтармен қапталған және арқасында және құйрығы бойында айқын тікенекті жоталар болады. Бұл тері оларды күн сәулесінен, паразиттерден және жыртқыштардан қорғайды. Терінің түсі температураға, күйзеліс жағдайына немесе гормон деңгейіне байланысты өзгеруі мүмкін.
- Игуаналар, әсіресе жас кезінде, жиі түлейді, өйткені олар жылдам өседі. Ересек кезінде терінің жаңару процесі баяулайды. Түлеу кезінде олар аз қозғалып, тыныш күйде болады.
- Салмақты көрінгеніне қарамастан, игуаналардың аяқтары күшті және тырнақтары өткір, бұл оларға ағаштарға оңай өрмелеуге мүмкіндік береді. Олар өте жақсы өрмелегіштер және биіктіктен секіріп, аман-есен қонуға қабілетті.
- Қауіп төнген кезде игуана құйрығының бір бөлігін тастап, кейіннен оны қайтадан өсіре алады. Бұл құбылыс аутотомия деп аталады. Өсіп шыққан жаңа құйрық әдетте қысқалау және пішіні өзгеше болады.
- Игуаналардың дауыс желбезектері жоқ, бірақ олар қорқыныш кезінде ысылдауы немесе жақтарын тарс-тарс ұруы мүмкін. Олар сондай-ақ дене тілі арқылы да белсенді қарым-қатынас жасайды — бас шайқау, тамақ қалтасын үрлеу, дене қалпын өзгерту. Мұндай белгілер басқа игуаналармен тілдесуге арналған.
- Игуаналар әдетте жылына бір рет көбейеді, аналығы арнайы қазған інге 70-ке дейін жұмыртқа салады. Жұмыртқалар бірнеше ай бойы топырақта дамиды, кейінен олардан кішкентай игуаналар шығады. Балалар игуаналар туғаннан бастап өздігінен өмір сүреді.
- Табиғи ортада игуаналар 15–20 жыл өмір сүре алады, ал дұрыс күтіммен үй жағдайында одан да ұзақ өмір сүреді. Ол үшін тиісті жарықтандыру, температура, ылғалдылық және дұрыс тамақтану қажет. Жақсы күтім жағдайында игуаналар қолға үйренеді және иесін таниды.
- Теңіз игуаналары 30–40 минутқа дейін дем алмай су астында бола алады. Олар теңізден шыққан соң күн астында қыздырынып, дене температурасын қалыпқа келтіреді. Бұл олардың энергияны үнемдеп, суық ортада тіршілік етуіне көмектеседі.
- Игуаналардың дене температурасын реттеуі күрделі, олар күн сәулесін тиімді пайдаланады. Таңертең олар күн жылуына қыздырыну үшін ашық жерге шығады, ал түсте көлеңке іздейді. Бұл — барлық салқынқанды жануарларға тән мінез-құлық.
- Кейбір елдерде игуаналардың еті деликатес болып есептеледі және ұлттық тағамдарда қолданылады. Орталық Америкада игуана етінен сорпа немесе қуырдақ жасайды. Аңшылық пен орман жойылуына байланысты кейбір аймақтарда олар қорғауға алынған.
- Игуаналар адамға бейімделіп, тропикалық елдердегі бақтарда, саябақтарда, кейде тіпті ғимараттардың шатырында да өмір сүреді. Олар туристердің үлкен қызығушылығын тудырады. Алайда, табиғи ортада игуаналарды тамақтандыру экожүйеге зиян келтіруі мүмкін.
- Кейбір елдерде жабайы табиғатқа орала алмайтын, жарақат алған немесе тасталған игуаналар үшін арнайы паналар бар. Мұндай орталықтар халық арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізеді және бауырымен жорғалаушыларды қорғайды. Олардың арқасында биоалуантүрлілікті сақтау тақырыбына қоғамның қызығушылығы артып келеді.
Бұл игуаналар туралы қызықты деректер олардың көне, түрлі-түсті әрі төзімді тіршілік иелері екенін дәлелдейді. Олар әртүрлі орталарға бейімделіп, ормандарда да, жағалауларда да өмір сүре алады. Игуаналар тек экзотикалық жануар ғана емес, табиғаттың маңызды өкілдері ретінде де назар аударуға тұрарлық. Оларды зерттей отырып, біз эволюция мен адам мен табиғаттың байланысын тереңірек түсіне аламыз.
