Гидралар – көпшілік біле бермейтін, бірақ өзіне ерекше назар аударатын тұщы сулы ортадағы ең ғажайып жаратылыстардың бірі. Өлшемі өте кішкентай болғанымен, олар тірі ағзалардың мүмкіндіктері туралы түсінігімізді кеңейтетін таңғаларлық қасиеттерге ие. Қарапайым құрылымына қарамастан, гидралар регенерация, бейімделу және ұзақ өмір сүру салаларында табиғаттың шынайы құпиясын ашатын жануарлар қатарында. Оларды зерттеу барысында ғалымдар тіршілік эволюциясына жаңа көзқарас қалыптастыратын қызықты деректермен жиі кездеседі. Сондықтан бұл жинақта гидралар туралы сіз білмеуі мүмкін көптеген фактілер ұсынылады.
- Гидралар ішекқуыстылар типіне жататын ұсақ жәндіктер және олардың ұзындығы бірнеше миллиметрден аспайды. Денесі жартылай мөлдір болғандықтан, ішкі құрылымын микроскоп арқылы оңай бақылауға болады. Бас бөлімінен таралған бірнеше қармалауышы бар, олар жемін ұстап, ұсталған олжаны дене қуысына жеткізеді. Осы ерекшеліктерінің арқасында гидралар оқу және зертханалық жұмыстарда жиі қолданылатын үлгі ағза болып саналады.
- Гидралардың ең танымал қасиеттерінің бірі – регенерацияға қабілеттілігі. Егер гидраны бірнеше бөлікке бөлсе, әр бөлігі қайтадан тұтас ағзаға айнала алады. Бұл мүмкіндіктің негізінде үздіксіз бөлініп отыратын дің жасушалары жатыр. Осындай жедел қалпына келу қабілеті регенеративті биология саласындағы зерттеулер үшін ерекше маңызды.
- Гидралар қартаю процесіне ұшырамайтын жануарлардың бірі болып саналады. Олардың жасушалары үздіксіз жаңарып отыратындықтан, тіндері тозбайды. Лабораториялық жағдайда гидралар өте ұзақ уақыт бойы өмір сүру мүмкіндігін көрсетеді. Дәл осы себепті олар биологиялық жасару механизмдерін зерттеуде үлгі ретінде қарастырылады.
- Гидралардың қозғалысы өзіне тән ерекше сипатқа ие. Олар белсенді жүзе алмайды, сондықтан денесінің төменгі жағымен бетке жабысып, ұзын қармалауыштарының көмегімен аударылып қозғалады. Мұндай қозғалыс баяу болса да, олардың қорек табуына және қауіптен қашуына жеткілікті. Кейде олар судың ағынымен еркін жүріп отырады.
- Гидралар ұсақ шаянтәрізділермен, личинкалармен және басқа да микроскопиялық жәндіктермен қоректенеді. Қармалауыштарында орналасқан арнайы жалмауыш жасушалар жемді жансыздандырады. Параличтенген олжа жүзім тәрізді аузына жеткізіліп, ішек қуысына өтеді. Осылайша гидралар тұщы су экожүйесіндегі тиімді жыртқыштардың бірі саналады.
- Гидралардың жүйке жүйесі орталық мидың орнына дененің бар аймағына таралатын торлы құрылымнан тұрады. Бұл жүйе олардың қозғалысын, қауіпке реакциясын және қоректену әрекетіне жауап береді. Мұндай қарапайым, бірақ өте тиімді жүйке құрылысы эволюциялық тұрғыдан маңызды. Ол күрделі ағзалардағы жүйке механизмдерінің бастауын түсінуге мүмкіндік береді.
- Гидралар жынысты және жыныссыз жолмен көбейе алады. Қолайлы жағдайда денесінде бүршік пайда болып, одан жаңа жеке дара өсіп шығады. Қоршаған ортаның салқындауы немесе стресс жағдайында жынысты көбею белсенеді. Осы икемділік түрдің ұзақ сақталуы мен бейімделгіштігін арттырады.
- Гидралар көзсіз болса да, жарыққа сезімталдық танытады. Олардың жасушаларында жарық қарқындылығын анықтайтын молекулалар бар. Бұл қасиет гидраларға су ішіндегі ең қолайлы аймақтарды табуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар жарыққа реакция олардың күнделікті белсенділігіне әсер етеді.
- Гидраларда уыт бөлетін арнайы жасушалар болады. Бұл жасушалар қармалауыштарында шоғырланып, жем жанасқанда автоматты түрде іске қосылады. Уыттылық деңгейі ұсақ жәндіктерді жансыздандыруға жеткілікті, бірақ адамға қауіпті емес. Бұл қасиет олардың қорғанысы мен қоректену стратегиясының маңызды бөлігі.
- Гидралар радиалды симметрияға ие, бұл оларды жан-жақты бағыттан келетін әсерлерге бірдей әрекет етуге қабілетті етеді. Мұндай құрылым олардың қорек ұстау тиімділігін арттырады, себебі қармалауыштар ауызды толық қоршап тұрады. Радиалды симметрия эволюциядағы ең алғашқы құрылымдық шешімдердің бірі саналады. Ол қарапайым организмдердің экологиялық бейімділігін кеңейтті.
- Кейбір гидра түрлері көптеген дарадан тұратын шағын колониялар түзеді. Әр гидра жеке ағза болып саналса да, колония ішінде бірлескен әрекет байқалады. Бұл кораллдарға ұқсас күрделі тіршілік жүйесінің бастауын көрсетеді. Мұндай құрылымдар сирек кездеседі, бірақ биологиялық ұйымның ерте формаларын түсінуге мүмкіндік береді.
- Гидралар қоршаған ортаға қарай дене мөлшерін өзгерте алады. Қорек тапшылығы кезінде олардың денесі кішірейіп, энергия шығыны азаяды. Жағдай жақсарғанда олар қайтадан қалыпты көлеміне оралады. Бұл пластикалығы тұрақсыз экожүйелерде өмір сүруін жеңілдетеді.
- Ғылымда гидралар модельдік ағза ретінде үлкен рөл атқарады. Олар дің жасушаларының жұмысын, тіндердің қалпына келуін және генетикалық реттелу механизмдерін зерттеуде ерекше маңызға ие. Гидралардың биологиялық процестері адам ағзасына қатысты фундаменталды сұрақтарға жауап табуға көмектеседі. Сондықтан бұл жәндіктер ғылыми ізденістерде бағалы нысан болып қала береді.
- Гидралардың химиялық заттарға сезімталдығы өте жоғары. Олар суда еріген молекулалардың концентрация өзгерісін дәл сезе алады. Бұл қасиет оларға жем табуға және қауіпті аймақтардан аулақ болуға мүмкіндік береді. Мұндай химиялық сезімталдық жануарлар эволюциясындағы алғашқы сенсорлық жүйелердің бірі саналады.
- Тіршілік жағдайы тым нашарлағанда гидралар анабиоз күйіне ене алады. Бұл кезде олардың зат алмасуы күрт баяулап, ұзақ уақыт бойы тіршілігін сақтауға мүмкіндік береді. Қолайлы жағдай қайта оралғанда олар жылдам белсенді күйге көшеді. Бұл қасиет түрдің экологиялық өзгерістерге төзімділігін арттырады.
Қорытындылай келе, гидралар табиғаттағы ең өзгермелі және қызықты деректерді біріктіретін ғажайып жаратылыстардың бірі екені анық. Олардың регенерациялық қабілеті, ерекше мінез-құлқы және экологиялық бейімділігі жануарлар дүниесінің шексіз таңғаларлық қырларын көрсетеді. Өте қарапайым құрылысына қарамастан, гидралар биология ғылымының маңызды бағыттарын дамытуға ықпал етіп келеді. Сол себепті олар бүгінгі күнге дейін ғалымдардың ерекше назарында болып, жаңа жаңалықтарға жол аша береді.
