Бұршақ — табиғаттың ең тосын әрі қауіпті құбылыстарының бірі. Оның салдары өте ауыр болуы мүмкін: егінді жояды, көліктерге зақым келтіреді, үйлердің шатырларын теседі, тіпті адамдардың өміріне қауіп төндіреді. Бұл табиғи құбылыс күнделікті өмірде жиі кездескенімен, оның қалай және не үшін пайда болатынын көбі біле бермейді. Ғалымдар әлі де бұршақтың пайда болу тетіктерін зерттеп келеді, ал төмендегі мәліметтер бұл құбылыстың күрделілігін анық түсінуге көмектеседі. Назарларыңызға бұршақ туралы сіз білуі мүмкін болмаған қызықты фактілерді ұсынамыз.
- Бұршақ қатты найзағайлы бұлттардың ішінде пайда болады, мұнда су тамшылары үлкен биіктікке көтеріліп, мұзға айналады. Бұл мұз түйіршіктері бұлт ішінде бірнеше рет жоғары-төмен қозғалып, жаңа мұз қабаттарымен қапталады. Соңында ауырлаған бұршақ жерге құлайды, өйткені оны ауада ұстау мүмкін болмай қалады.
- Әлемде тіркелген ең үлкен бұршақ түйірі 1986 жылы Бангладеште жауған. Оның салмағы бір килограмға жуық болып, ондаған адамның өліміне себеп болған. Бұл жағдай бұршақтың тек зиян келтіріп қоймай, өлімге де себеп болуы мүмкін екенін дәлелдейді.
- Қазақстанда бұршақ көбінесе жаз айларында, әсіресе маусым-шілде аралығында байқалады. Оңтүстік және орталық өңірлерде бұршақ жиі түседі, себебі бұл аймақтарда бұлттылық пен ылғалдылық жоғары. Кейде бұршақ көктемнің аяғында немесе күздің басында да жаууы мүмкін.
- АҚШ-та «бұршақ дәлізі» деп аталатын аймақ бар, мұнда бұршақ өте жиі жауады. Бұл дәліз Техас, Оклахома, Канзас және Небраска штаттарын қамтиды. Аталған өңірлерде бұршақ салдарынан болған сақтандыру өтемақыларының саны ең жоғары.
- Бұршақ көбінесе қатты желмен, нөсермен және кейде торнадомен бірге жүреді. Мұндай жағдайда шығын ауқымы бірнеше есе артады, себебі бірнеше апатты факторлар бір мезгілде әсер етеді. Сондықтан ауа райын болжау кезінде тұрғындар алдын ала ескертіледі.
- Бұршақ түйіршіктерінің диаметрі бірнеше миллиметрден бірнеше сантиметрге дейін өзгеруі мүмкін. 2 сантиметрден асатын бұршақ адам өміріне және мүлікке қауіпті саналады. Кей жағдайларда бұршақ шатырларды тесіп, көліктердің әйнектерін сындырып, ағаш бұтақтарын сындырған.
- Бұршақтан қорғану үшін арнайы технологиялар мен әдістер қолданылып келеді. Ең танымал тәсіл — бұлттарға күміс йодиді шашу арқылы судың тез мұзға айналуын қамтамасыз ету, бұл бұршақтың орнына жаңбыр жаууына әкеледі. Мұндай әдіс ауыл шаруашылығы аймақтарында жиі қолданылады.
- XIX ғасырда Швейцарияда фермерлер бұлтқа зеңбірекпен оқ атып, бұршақтың түзілуін тоқтатуға тырысқан. Бұл тәсіл тиімді болмағанымен, табиғатпен күрестің алғашқы әрекеттерінің бірі ретінде тарихта қалды.
- Автокөліктер бұршақтан көбіне ашық тұрақтарда зардап шегеді. Сондықтан АҚШ пен Еуропаның кейбір қалаларында уақытша жамылғылар орнатылады немесе арнайы қорғаныш жабдықтары пайдаланылады. Сақтандыру компаниялары бұршақ қаупі жоғары аймақтарда арнайы сақтандыру пакеттерін ұсынады.
- Кейбір халықтық наным-сенімдерде бұршақ — құдайдың ашуының белгісі ретінде қарастырылған. Одан сақтану үшін дұға оқу, қоңырау соғу және қасиетті сумен шашу сияқты діни рәсімдер қолданылған. Бұл әдістердің ғылыми негізі болмаса да, олар әлі күнге дейін кейбір ауылдық жерлерде кездеседі.
- Бұршақ түйіршіктерінің құрылымы қабатты болып келеді. Оларды кесіп қарасаңыз, әр қабат бұлт ішінде неше рет жоғары-төмен қозғалғанын көрсетеді. Бұл құрылым метеорологтарға бұлт ішіндегі процестерді зерттеуге көмектеседі.
- Қазіргі заманғы радарлар бұршақ бұлттарының пайда болуын ерте сатыда анықтай алады. Бұл халықты алдын ала хабардар етіп, қауіптің алдын алуға мүмкіндік береді. Дегенмен нақты қай жерде бұршақ жауатынын болжау әлі де қиын.
- Кей елдерде дрондардың көмегімен бұршаққа қарсы күрес жүргізіледі. Олар бұлт ішіне нақты бағытта реагент шашып, тиімдірек жұмыс істейді. Бұл тәсіл шығынды азайтып, экологиялық тұрғыдан қауіпсіз бола алады.
- Кейде қалаларда бұршақ түскеннен кейін су тасқыны болып жатады, себебі еріген суға кәріз жүйесі төтеп бере алмайды. Мұндай жағдай жолдарды жабуға, қозғалысты тоқтатуға алып келеді. Бұл әсіресе бұршақпен бірге нөсер жауған кезде қауіпті болады.
Осы қызықты және таңғаларлық мәліметтер бұршақтың жай ғана мұз түйірі емес, өте күрделі және күшті табиғи құбылыс екенін көрсетеді. Оның салдарын азайту үшін заманауи технологияларды қолдану өте маңызды. Табиғаттың бұл құбылысы бізге ауа райының қаншалықты құбылмалы екенін және оған бейімделу қажеттігін еске салады. Бұршақ — ғылым мен қауіпсіздік тұрғысынан назар аударуға тұрарлық табиғи күш.
