Үлкен Құмды шөл — Австралиядағы ең әсерлі табиғи аймақтардың бірі, бірақ ол туралы тіпті тәжірибелі саяхатшылар да көп біле бермейді. Оның аумағы жүздеген мың шаршы шақырымға созылып, алуан түрлі жер бедерлерін қамтиды — құмды төбелерден бастап тасты жазықтарға дейін. Бұл шөлдің қатал жағдайларына қарамастан, мұнда ерекше өсімдіктер мен жануарлар тіршілік етеді, олар осындай ортада өмір сүруге бейімделе алған. Бұл қызықты деректер осы таңғажайып өңірдің табиғатын тереңірек тануға мүмкіндік береді. Сіз бұл шөл Австралия экожүйесі мен байырғы халықтардың мәдениетінде ерекше орын алатынын білмеуіңіз мүмкін.
- Үлкен Құмды шөл Австралияның батыс бөлігінде орналасқан және елдегі ең үлкен шөлдердің бірі болып табылады. Оның аумағы 284 мың шаршы шақырымнан асады, бұл Ұлыбританияның жер көлемінен үлкен. Шөл Батыс Австралияның едәуір бөлігін қамтиды және Солтүстік аумақтың шетіне дейін жетеді. Атына қарамастан, оның беті түгелдей құммен жабылған емес.
- Шөлдің құмы ерекше қызғылт түске ие, бұл топырақтағы темірдің мол болуымен байланысты. Бұл түс күн батар кезде одан сайын қаныға түсіп, ерекше көрініс береді. Туристер бұл түрлі түсті дюналарды жиі суретке түсіреді, олар өңірдің символына айналған. Мұндай рең тек санаулы шөлдерге ғана тән.
- Үлкен Құмды шөлде басқа шөлдерден айырмашылығы, онда ұзын және параллель орналасқан дюналар бар. Олар ондаған шақырымға созылып, пішінін қатты желге де қарамастан өзгертпей сақтайды. Кейбір құм төбелерінің биіктігі 10 метрден асады. Бұл дюналар шөлдің геометриялық құрылымын қалыптастырып, тіпті ғарыштан көрінетіндей етеді.
- Бұл шөлде күн мен түн арасындағы температура айырмашылығы өте жоғары болуы мүмкін. Күндіз ауа температурасы 40 градустан асып кетсе, түнде 10 градустан төмен түсіп кетеді. Мұндай жағдай тірі ағзалардан ерекше бейімделуді талап етеді. Саяхатшылар осындай климаттық ерекшеліктерді міндетті түрде ескеруі керек.
- Шөлде көптеген сирек кездесетін жануарлар мекендейді, олардың қатарында кесірткелер, жыландар және ұсақ қалталы жануарлар бар. Солардың бірі — Notaden nichollsi атты шөл бақасы, ол денесіне су жинап, бірнеше ай бойы сусыз тіршілік ете алады. Бұл тіршілік иелері тек жауыннан кейін ғана көзге түседі. Олар қатты ыстық пен құрғақшылық жағдайында өмір сүруге өте жақсы бейімделген.
- Өсімдік әлемі негізінен шөптер, бұталар мен акациялардан тұрады. Көптеген өсімдіктердің тамыры тереңде орналасқан немесе жапырақтарында ылғал жоғалтуды азайтатын балауыз қабаты бар. Ең кең таралған түрлер — спинифекс пен мелалеука. Бұл өсімдіктер шағын жануарларға баспана болады және топырақ эрозиясының алдын алады.
- Бұл шөлде байырғы австралиялықтардың қасиетті орындары орналасқан, олар мыңдаған жылдар бойы рухани маңызын жоғалтпаған. Жергілікті тайпалар бұл орындарды салт-жоралғылар, дәстүрлі білім беру және жасөспірімдерді ересек өмірге кіріктіру үшін пайдаланады. Аборигендердің әнмен айтылатын жолдары дәл осындай аймақтардан өтеді. Кейбір жерлерге үлкендердің рұқсатынсыз кіруге болмайды.
- Су бұл шөлде аса маңызды ресурс болып саналады, алайда оны табуға болады. Құм астында артезиандық жер асты сулары, ал беткі қабатта уақытша көлдер мен сирек бұлақтар бар. Сирек жауын-шашыннан кейін уақытша су қоймалары пайда болады. Бұл кезде жәндіктер, қосмекенділер мен өсімдіктердің белсенділігі артады.
- Шөлдің көп бөлігі өте қол жетпейтін болғандықтан, кейбір аймақтары әлі толық зерттелмеген. Көптеген жерлер тек спутник арқылы картаға түсірілген, өйткені олар физикалық жағынан қиын қолжетімді. Бұл өңірде тұрақты қоныстанған елді мекендер жоқ. Мұнда саяхат жасау арнайы жабдықтар мен тәжірибелі гидтердің көмегін талап етеді.
- Шөл Батыс Австралия биорегионының құрамына кіреді, ол бірнеше құрғақ экожүйелерден тұрады. Ол өңірлік климаттық тепе-теңдікті сақтау үшін маңызды рөл атқарады. Сонымен қатар бұл шөл климаттың өзгеруіне бейімделу механизмдерін зерттеу үшін таптырмас алаң болып табылады. Ғалымдар мұнда тіршілік иелерінің жаһандық жылынуға қалай бейімделетінін зерттейді.
- Бұл шөлде ежелгі жартастағы суреттер табылған, олардың жасы ондаған мың жылға дейін жетеді. Онда аңшылық көріністері, жануарлар, адамдар мен геометриялық өрнектер бейнеленген. Бұл археологиялық ескерткіштер байырғы халықтардың көне өмірі туралы баға жетпес дерек көзі болып табылады. Олар шөлдегі адамзаттың үздіксіз қатысуын дәлелдейді.
- XX ғасырдың ортасында шөлдің кейбір бөліктерінде әскери сынақтар мен авиациялық зерттеулер жүргізілген. Жақын маңда полигондар мен сынақ алаңдары орналасқан. Бұл кейбір аумақтарға баруға шектеу қойған. Кейін мұндай жерлердің көбі жабылып немесе қайта өңделген.
- Жергілікті халық ландшафттың әрбір элементіне өзіндік атау берген, олардың кейбіреулерінің ағылшын тілінде баламасы жоқ. Бұл атаулар тек географиялық емес, мифологиялық мәнге де ие. Кейбір дюналар мен жартастар ата-баба рухтарының бейнесі болып саналады. Мұндай мағыналарды түсіну үшін жергілікті мәдениетті терең білу қажет.
- Бұл өңір экотуризмді дамытуға үлкен мүмкіндікке ие, бірақ бұл бағыт әлі толық жүзеге аспаған. Климаттың қаталдығы мен логистикалық қиындықтар туризмді тек арнайы ұйымдастырылған экспедициялармен шектейді. Алайда оқшаулану шынайылықты қалайтын саяхатшылар үшін тартымды. Мұндай сапарлар өркениеттен алшақта табиғаттың күшін сезінуге мүмкіндік береді.
- Басқа шөлдерден айырмашылығы, Үлкен Құмды шөлде ірі құмды дауылдар сирек болады. Бұл дюналардың тұрақты құрылымымен және күшті желдердің аздығымен түсіндіріледі. Бұл оны Сахара немесе Гоби сияқты шөлдерге қарағанда қауіпсіз етеді. Дегенмен тәжірибесіз саяхатшылар үшін ол әлі де қауіпті аймақ саналады.
- Бұл шөлдің ең таңғаларлық ерекшеліктерінің бірі — ландшафттың жыл мезгілдеріне қарай өзгеріп отыруы. Жауыннан кейін құрғақ жер гүлдер мен шөптер кілемімен жабылады. Бұл құбылыс бірнеше күн немесе аптаға ғана созылады, бірақ өте әсерлі көрініс сыйлайды. Бұл шөлдің де тірі әрі өзгермелі жүйе екенін көрсетеді.
Бұл қызықты деректер Үлкен Құмды шөлдің беткі қарапайымдылығында үлкен экологиялық, тарихи және мәдени байлық жасырылғанын дәлелдейді. Сіз білмеуіңіз мүмкін болған бұл аймақтың ерекшеліктері оны зерттеуге және қорғауға тұрарлық екенін көрсетеді. Табиғаттың қуатын, уақыттың тереңдігін және адамның осы кеңістіктегі орнын сезіну бұл шөл арқылы айқын байқалады. Үлкен Құмды шөл — жай ғана құм емес, бұл ашылуды күтіп тұрған тұтас бір әлем.
