Гладиолустар әрдайым өздерінің ерекше көрінісімен және түстерінің алуан түрлілігімен назар аудартады. Бұл гүлдер жиі салтанатты шаралармен байланыстырылады, бақтарды да, гүлшоғырларды да безендіреді, ал олардың тарихы мен қасиеттері шынымен де таңғалдырады. Түрлі мәдениеттерде гладиолус жеңістің, адалдықтың және естеліктің белгісі саналады, сондықтан маңызды іс-шараларда бұл гүлдерді жиі көруге болады. Көптеген адамдар гладиолусты өз бақшаларында өсіреді, бірақ тіпті тәжірибелі гүл өсірушілердің өзі бұл өсімдіктің құпиясы мен ерекше қасиеттері туралы білмеуі мүмкін. Назарларыңызға гладиолустар туралы бұрын-соңды естімеген қызықты және керемет мәліметтерді ұсынамыз.
- Гладиолус атауы латынның «gladius» сөзінен шыққан, бұл – қылыш дегенді білдіреді. Оның ұзын әрі жіңішке жапырақтары қылыш жүзін еске салады, сондықтан кейде бұл өсімдікті қылышгүл немесе шпажник деп те атайды. Ағылшын тілінде гладиолусқа sword lily, яғни қылыш пішінді лалагүл атауы берілген.
- Ғылымға гладиолустың 250-ден астам түрі белгілі, олардың басым бөлігі Африкада, әсіресе Оңтүстік Африкада өседі. Дәл осы аймақта табиғатта гладиолустың ең әдемі әрі ерекше түрлері кездеседі. Еуропаға гладиолустар тек XVIII ғасырда жетіп, тез арада кеңінен танымал болды.
- Гладиолустар ежелгі Рим заманынан бері жеңістің символы ретінде танылған. Рим жауынгерлері гладиолус сәттілік әкеледі деп сенген, ал гладиаторлық шайқастарда жеңімпаздарға гладиолус гүлінен шоқ тағатын. Бүгінгі күні де бұл гүл батылдық пен ерліктің белгісі ретінде қабылданады.
- Селекционерлер үнемі жаңа гладиолус сорттарын шығарумен айналысады. Қазіргі сорттарда ақтан қою күлгінге дейін, тіпті ерекше өрнектер мен жолақтар немесе гүл шеттерінде бұйралары бар түрлі түсті гүл жапырақшалары болады. Сол арқылы мыңдаған гибрид түрлері пайда болды, олар түсімен ғана емес, сонымен қатар гүлі мен сабағының формасымен ерекшеленеді.
- Гладиолустар тек сұлулығымен ғана емес, кесілген күйінде ұзақ уақыт балғындығын сақтауымен де бағаланады. Дұрыс күтім жасалса, бұл гүлдер букетте екі аптаға дейін балғын күйінде тұра алады. Сонымен қатар гладиолустар гүлдерін біртіндеп ашады, сондықтан гүл шоқтары үнемі сәнді және жарқын болып көрінеді.
- Гладиолустың гүлшоғыры ерекше құрылысымен ерекшеленеді. Гүлдер сабағының бір жағына орналасып, төменнен жоғары қарай ашылады. Осы қасиетінің арқасында гүлдің алғашқы төменгі гүлдері солып қалса да, өсімдік ұзақ уақыт әдемі болып тұрады.
- Гладиолустар халық медицинасында да қолданылады. Әлемнің әр түкпірінде оның түйнектерінен тұнбалар дайындалады, оларды ауырсынуды жеңілдету немесе тері ауруларын емдеу үшін қолданады. Бірақ кез келген емдеу әдісін дәрігер кеңесінсіз қолданбаған жөн, себебі өсімдіктің барлық бөлігі қауіпсіз бола бермейді.
- Өткен ғасырларда балалар ойындарында гладиолус түйнектері кегли ойынындағы шардың орнына пайдаланылған. Олардың тығыз әрі домалақ формасы осындай ойындарға өте ыңғайлы болған.
- Гладиолустың бастапқы түйнектері жеуге жарамды, бірақ қазір тағам ретінде қолданылмайды. Ежелгі Римде оларды қуырып не қайнатып, сарбаздарға қуат береді деп есептеген.
- Гладиолустар өте күшті тамыр жүйесіне ие, бұл қасиет оларға қиын ауа райында да тірі қалуға мүмкіндік береді. Осылайша, олар әртүрлі климаттық аймақтарда өсе алады.
- Кейбір деректерге сүйенсек, гладиолустар ауаны зиянды заттардан тазартуға және гүлге күтім жасаған адамның күйзелісін төмендетуге көмектеседі. Сондықтан да көпшілік бұл гүлді бақшасына отырғызуды жөн көреді.
- Гладиолустар қысқа мерзімді аязға төтеп бере алады, егер оларды жеткілікті тереңдікке отырғызса. Дегенмен, олар көбіне жылы әрі жұмсақ климатты аймақтарды ұнатады.
- Көптеген елдерде гладиолус тек жеңістің емес, адалдық пен шынайы достықтың белгісі ретінде де қолданылады. Оларды білім күнімен құттықтауда, табыс пен жетістік тілеу үшін сыйлайды.
- Гладиолустар көбіне түйнектері арқылы көбейеді, бірақ кейбір сорттарды тұқым арқылы да өсіруге болады. Тұқымнан өсіру ұзақ әрі күрделі процесс, бірақ солай жаңа әрі ерекше түсті гүлдер алуға мүмкіндік туады.
- Гладиолустың кейбір жабайы түрлері Қызыл кітапқа енгізілген және әлемнің бірнеше елінде қорғауға алынған. Табиғи түрлерін жою сирек кездесетін сорттардың жойылуына алып келеді, сондықтан осындай ерекше өсімдіктерді қорғау маңызды.
- Гладиолустар көптеген суретшілер мен ақындарға шабыт берген. Бейнелеу өнерінде бұл гүлдер пішіні мен түсінің үйлесімі арқасында жиі натюрморттарға енгізіледі.
- Әлемде гладиолустың әуесқойлары мен коллекционерлерінің арнайы клубтары мен қоғамдары бар. Олар көрмелер, байқаулар өткізіп, сорттармен алмасады. Сол арқылы гладиолус өсіру мәдениеті үздіксіз дамуда.
- Гладиолустардың айқын иісі жоқ, сондықтан иіске сезімтал адамдар үшін өте қолайлы. Бұл қасиет оларды интерьер мен мерекелік шараларды безендіруге таптырмас гүл етеді.
- Ежелгі уақытта гладиолусты тұмар ретінде пайдаланған. Бұл гүл жаман рухтардан қорғайды, үйге бақыт әкеледі деп есептелген, сондықтан оны үйдің кіреберісіне жиі отырғызатын болған.
- Заманауи флористика гладиолусты көпқабатты гүл шоқтарын жасау үшін кеңінен пайдаланады. Ұзын сабағы мен ұзақ гүлдеуі арқасында композицияларға ерекше сән береді.
Міне, гладиолустар туралы осындай ғажайып және қызықты мәліметтер олардың тарихы мен мәдени маңызының қаншалықты терең екенін дәлелдейді. Мыңдаған сорттың ішінен әркім өзіне ұнайтын гүл таба алады, ал олардың пішіні мен түсінің алуан түрлілігі кез келген гүл өсірушіні таң қалдырады. Гладиолустар тек сұлулығымен ғана емес, сонымен қатар сіз білмеген ерекше қасиеттерімен де ерекше. Осы таңғаларлық мәліметтерді білген соң, бұл гүлге мүлде жаңа көзқараспен қарайтыныңыз сөзсіз.
