Гейзерлер — Жер бетіндегі ең ғажайып табиғи құбылыстардың бірі. Олар жер астынан қайнаған су мен буды аспанға атқылап шығарады, көз тартар көрініс жасап, табиғаттың тылсым күшін паш етеді. Гейзердің атқылауын көру — Жердің тірі демін сезіну, оның терең қойнауларындағы қуатын тану. Бұл құбылыс тек көркем ғана емес, сонымен қатар ғылыми және мәдени маңызы бар ерекше табиғи құбылыс болып саналады. Назарларыңызға гейзерлер туралы сіз білмеуіңіз мүмкін қызықты және таңғаларлық деректердің топтамасын ұсынамыз.
- Гейзерлер тек жанартаулық белсенділігі жоғары аймақтарда ғана пайда болады, мұнда жер астындағы су қоймалары, жылу көзі және жарықтар жүйесі қатар кездеседі. Мұндай жағдай Жер бетінде өте сирек кездеседі. Сондықтан гейзерлер — ерекше табиғи құбылыстардың бірі.
- «Гейзер» сөзі исланд тілінен шыққан, атауы әйгілі Geysir гейзерінің атымен аталған. Бұл сөздің мағынасы «атқылау» немесе «шапшу» дегенге саяды. Осы гейзер соншалықты әйгілі болғандықтан, оның атауы әлемдегі барлық осындай құбылыстардың жалпы атауына айналды.
- Дүниежүзіндегі гейзерлердің ең көп шоғырланған орны — АҚШ-тағы Йеллоустон ұлттық паркі. Бұл жерде 500-ден астам белсенді гейзер бар, бұл — әлемдегі гейзерлердің жартысынан астамы. Солардың ішінде Old Faithful атты гейзер өз жүйелі атқылауымен танымал.
- Ең биік белсенді гейзер — Исландиядағы Строккур, оның суы 30 метрден астам биіктікке көтеріледі. Алайда рекордтық биіктікке жеткен гейзер — АҚШ-тағы Steamboat Geyser, ол 90 метрден жоғары атқылаған жағдайлар болған. Мұндай атқылаулар өте сирек кездеседі, бірақ гейзерлердің мүмкін қуатын көрсетеді.
- Гейзердің жұмысы жер астындағы судың қысым астында қайнауы арқылы жүзеге асады. Қысым белгілі бір межеге жеткенде, ыстық су мен бу жіңішке каналдар арқылы жоғарыға атылады. Атқылаудан кейін жүйе қайта суға толып, цикл жаңадан басталады.
- Гейзердің атқылау ұзақтығы бірнеше секундтан бірнеше сағатқа дейін созылуы мүмкін. Кейбір гейзерлер күніне бірнеше рет атқыласа, енді бірі жылына бір-ақ рет байқалады. Бұл құбылысты тамашалау — табиғаттың шынайы қойылымына қатысқанмен тең.
- Белсенді гейзерлер тек бес ірі геотермалды аймақта орналасқан: Йеллоустон (АҚШ), Камчатка (Ресей), Исландия, Жаңа Зеландия және Чили. Бұл аймақтардың барлығы жанартаулық немесе тектоникалық белсенділікке ие. Гейзерлердің сиректігін осы ерекшеліктер түсіндіреді.
- Жер сілкінісі, опырмалар немесе адам әрекеті нәтижесінде гейзерлердің белсенділігі тоқтап қалуы мүмкін. Жол салу, бұрғылау немесе табиғи ландшафтты өзгерту қысым жүйесін бұзуы мүмкін. Мұндай өзгерістер гейзердің мүлдем жойылуына алып келуі мүмкін.
- Гейзер сулары минералдарға, әсіресе кремнеземге бай болады, ол гейзердің аузында ақ шөгінді түрінде жиналады. Уақыт өте бұл шөгінділерден терассалар мен ерекше формадағы табиғи құрылымдар пайда болады. Мұндай пішіндер гейзер маңын көркемдей түседі.
- Көптеген мәдениеттерде гейзерлер қасиетті орын ретінде саналатын. Исландиялық аңыздарда олар тылсым күштің көзі ретінде сипатталған. Жаңа Зеландиядағы маори халқы үшін гейзерлер табиғаттың күші мен рухтармен байланыс символы саналады.
- Ғалымдар гейзерлерді зерттеу арқылы жер астындағы процестер мен геотермалды энергияны жақсырақ түсінуге тырысады. Температура, қысым мен су құрамын өлшеу жер қабатының белсенділігін болжауға көмектеседі. Бұл мәліметтер вулканология мен геофизика саласында маңызды рөл атқарады.
- Гейзерлердің энергиясы экологиялық таза электр қуатын өндіруге пайдаланылады. Исландияда энергияның басым бөлігі дәл осы жер асты жылуы арқылы өндіріледі. Бұл — табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану үлгісі.
- Кейбір гейзерлер жылдар немесе тіпті ондаған жылдар бойы өз мінезін өзгертуі мүмкін. Олар белсендірек болып немесе мүлдем тоқтап қалуы мүмкін. Мұндай өзгерістер көбіне жер асты су деңгейі немесе жер қозғалысына байланысты болады.
- Камчаткадағы Гейзерлер алқабы — әлемдегі ең ірі гейзер алаңдарының бірі. Ол 1941 жылы ашылған және әлі күнге дейін табиғат сүйер туристерді таңғалдырады. 2007 жылы бұл аймақтың бір бөлігі көшкінмен жойылса да, кейбір гейзерлер сақталып қалған.
- Кейбір гейзерлер ыстық судың орнына балшықты атқылайды — олар «балшық гейзерлері» немесе «балшық жанартаулары» деп аталады. Мұндай гейзерлерде су сазбен араласып, қою масса түзеді. Олардың атқылауы қайнап жатқан сұр ботқаны елестетеді.
- Әлемнің кей гейзерлеріне арнайы атау берілген, олардың өз тарихы мен жанкүйерлері бар. Мысалы, Жаңа Зеландиядағы Big Boil атты гейзер бірнеше күнде бір рет атқылап, жүздеген көрерменді жинайды. Оның белсенділігі жергілікті туристік күнтізбелерде белгіленген.
- Гейзерлер айналасындағы флора мен фаунаның құрылымын өзгертеді, өйткені судың жоғары температурасы мен химиялық құрамы ерекше. Мұнда термофильді балдырлар мен бактериялар мекендейді. Олар су көздерінің айналасында түрлі-түсті шеңберлер түзеді.
- Гейзер белсенділігі жыл мезгіліне де тәуелді болады. Жауын-шашын, қардың еруі немесе жер асты суының деңгейі бұл процестерге әсер етеді. Ылғалды жаз немесе қарлы қыс кей гейзерлердің жиірек атқылауына себеп болуы мүмкін.
- Гейзерлер — танымал туристік нысан және жыл сайын миллиондаған адамды өзіне тартады. Алайда олар адам ықпалына өте сезімтал. Сондықтан көптеген гейзерлік аймақтарда оларды қорғау үшін арнайы ережелер қолданылады.
Гейзерлер — бұл жай ғана бу мен судың атқылауы емес, Жердің терең қойнауларындағы қуаттың нақты көрінісі. Бұл қызықты деректер гейзер табиғатының күрделілігі мен маңызын тереңірек түсінуге көмектеседі. Сіз бұл құбылыстың артында қаншама ғылым мен тарих жатқанын білмеуіңіз мүмкін еді. Гейзерлер туралы таңғаларлық деректер табиғаттың тылсым күшін құрметтеуге және оны сақтауға шабыт береді.
