I Елизавета, яғни «Бикеш патшайым» — Еуропа тарихында ерекше із қалдырған Англияның ең атақты билеушілерінің бірі. Оның билік жүргізген дәуірі ел ішіндегі тұрақтылықпен, мәдениеттің гүлденуімен және Англияның теңіз күшінің артуымен ерекшеленді. Ол көптеген бүліктер мен діни қайшылықтар жағдайында билікті сақтап қалды және мемлекетті дипломатиялық тұрғыдан ұтымды басқарды. Патшайымның тұлғасы әлі күнге дейін тарихшыларды, жазушыларды және кино авторларын қызықтырады. Бұл қызықты деректер I Елизаветаның өмірі мен билік жүргізу кезеңі туралы бұрын білмеген қырларын ашып көрсетеді.
- I Елизавета 1533 жылы 7 қыркүйекте Гринвичте дүниеге келген. Ол Англия королі VIII Генрих пен оның екінші әйелі Анна Болейннің қызы болды. Анасы Елизавета екі жарым жасқа толғанда өлім жазасына кесілді, ал Елизавета заңсыз туылған деп танылды. Соған қарамастан, ол тамаша білім алып, латын, грек, француз және итальян тілдерін еркін меңгерді.
- 1558 жылы әпкесі I Мария қайтыс болған соң, Елизавета Англия тағына 25 жасында отырды. Ол билікте 44 жыл отырды, бұл сол кездегі ағылшын монархтары арасында ең ұзақ мерзімдердің бірі болды. Оның тұсында Англия діни қудалаулардан арылып, тұрақты протестанттық мемлекетке айналды. Англия шіркеуі дәл осы кезде толық қалыптасты.
- Елизавета ешқашан тұрмысқа шықпады және мұрагер қалдырмады, бұл оның замандастары арасында түрлі қауесеттер мен пікірталастарға себеп болды. Ол өзінің бойдақ мәртебесін дипломатиялық артықшылық ретінде пайдаланды: түрлі елдердің патшаларына күйеуге шығуға ұсыныстар алса да, ешбіріне келісім бермеді. Сол үшін оны «Бикеш патшайым» деп атады, ал өзі Англияны «менің жалғыз күйеуім» дейтін. Бұл мәртебе оған билікті бекем ұстауға мүмкіндік берді.
- 1588 жылы Елизаветаның билігі кезінде Англия флоты Испанияның әйгілі «Жеңілмейтін армадосын» жеңді. Бұл шайқас Англияның теңіздегі үстемдігін нығайтып, елдің халықаралық беделін арттырды. Жеңіс халық рухын көтеріп, ұлттық бірлікті нығайтты. Флотты басқарғандардың бірі — әйгілі теңізші Фрэнсис Дрейк болды.
- Елизавета мәдениет пен өнерді қолдады, оның тұсында ағылшын Ренессансы немесе «Алтын ғасыр» кезеңі басталды. Бұл дәуірде Уильям Шекспир, Кристофер Марлоу секілді ұлы жазушылар өз шығармаларын жазды. Патшайым театр өнеріне қызығушылық танытып, спектакльдерге жиі қатысып, кейде өзі де қойылымдарға атсалысатын. Оның қамқорлығы ағылшын әдебиетінің дамуына зор ықпал етті.
- Ол сән-салтанатты жақсы көретін және зергерлік бұйымдар мен асыл маталардан тігілген күрделі киімдерді киюді ұнататын. Патшайымның келбеті мен киімі тек сән үшін емес, оның билік символы ретінде де маңызды болатын. Оның портреттерінде жиі тәж, глобус, арыстан бейнеленіп, биліктің тұрақтылығы мен күшін білдіретін. Оның сырт келбеті Тюдор дәуірінің үлгісіне айналды.
- Патшайым өзіне адал әрі ақылды кеңесшілерді жинай білді, олардың ішінде Уильям Сесил ерекше орын алды. Ол Елизаветамен бірге оның билігінің көп бөлігінде мемлекеттік істерді басқарды және Парламентпен байланысты үйлестірді. Кейін оның ұлы да патшайымның сенімді адамына айналды. Мұндай тұрақты команда мемлекеттің ішкі қақтығыстардан аман болуына көмектесті.
- Елизавета өмірінде бірнеше мәрте өлім қаупінен аман қалды, көбінесе бұл әрекеттер католиктер мен таққа үміткерлер тарапынан жасалған болатын. Ең күрделі жағдайлардың бірі — Шотландия патшайымы Мария Стюартқа қатысты еді. Елизавета Марияны өлім жазасына кесу туралы шешім қабылдауға ұзақ уақыт ойланып, тек 1587 жылы оған қол қойды. Бұл шешім ел қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында қабылданды.
- Патшайым тапқырлығы мен өткір тілегімен белгілі болды. Ол бірнеше шет тілін жетік меңгеріп, шетелдік елшілермен әңгімелескенде білімін еркін көрсете алатын. Оның дипломатиялық қабілеттерін Еуропаның тәжірибелі саясаткерлері де мойындады. Сөзі мен мінезі арқылы ол келіссөздерде өз мүддесін қорғап отыратын.
- Сырттай мықты болып көрінгенімен, Елизавета — аса сезімтал әрі ойшыл адам болған. Өмірінің соңғы жылдарында ол жалғыздық пен күйзеліске жиі беріліп, жақын адамдарынан айырылу оны қатты күйзелткен. Оның сүйікті қызметшісі қайтыс болғаннан кейін, патшайым бірнеше түн төсегіне жатпай, тұрып өткізгені белгілі. Ол 1603 жылы қайтыс болып, Тюдор әулетінің билігі аяқталды.
- Оның орнына таққа Шотландия королі VI Яков отырды, сол арқылы Англия мен Шотландия арасында жеке униия орнады. Жеке өмірі қаншалықты күрделі болса да, Елизаветаның биліктегі мұрасы өте оң бағаланады. Оның тұсында экономика дамып, ішкі тұрақтылық орнап, Англия әлемдік державаға айнала бастады. Оның бейнесі — ақылдылық пен мемлекеттік даналықтың символы ретінде есте қалды.
Бұл керемет әрі қызықты деректер I Елизаветаның жай ғана билеуші емес, көреген саясаткер, мықты көшбасшы және ұлттың ұйытқысы болғанын көрсетеді. Ол өз заманының саяси теңгерімін сақтап, ішкі-сыртқы тұрақтылықты ұстап тұру арқылы елді дамудың жаңа деңгейіне шығарды. Сіз оның ресми бейнесінің артында қаншалықты терең, күрделі және шынайы тұлға тұрғанын білмеуіңіз мүмкін. Бүгінде оның есімі тарихта ғана емес, бүкіл адамзат мәдениетінде де маңызды орын алады.
