Бүркіттер — жер бетіндегі ең айбынды құстардың бірі. Олар өткір көзімен, күшті тұяқтарымен және әсем ұшуы арқылы әрдайым адам назарын өзіне аударады. Әлемнің көптеген халықтары бұл құсты ерлік пен еркіндіктің, жеңіс пен рухтың нышаны ретінде құрметтейді. Дегенмен бүркіт туралы барша біле бермейтін көптеген қызықты мәліметтер бар. Бұл мақалада сіз бұрын естімеген ерекше және таңғаларлық деректермен танысасыз.
- Бүркіттің көру қабілеті адамдікінен төрт-бес есе артық. Олар шағын олжаны бір шақырымнан астам қашықтықтан аңғара алады. Бұл қабілет ашық жазықта немесе таулы аймақта аң аулау кезінде өте маңызды.
- Кейбір бүркіт түрлері биікке самғау қабілетімен танымал. Мысалы, мұрынды бүркіт 7 000 метрден жоғары биіктікке дейін көтеріліп ұша алады. Мұндай мүмкіндік оларға тау асуларынан еркін өтуге жол ашады.
- Бүркіттер ауада ұзақ уақыт бойы қанат қақпай, тек ауа ағыстарын пайдаланып қалықтап ұшады. Бұл оларға күш пен энергияны үнемдеуге көмектеседі. Осылайша олар кең аумақты шарлап, олжа іздей алады.
- Көптеген бүркіт түрлерінде ұрғашылары еркектеріне қарағанда ірі болады. Бұл олар арасында міндеттерді бөлісуге ықпал етеді, мысалы, аналық ұяны қорғаса, аталық аң аулайды. Мұндай ерекшелік жыртқыш құстарға тән жыныстық диморфизм деп аталады.
- Бүркіттің тұяқтары — өте қуатты қару. Олар бір шаршы сантиметрге 300 келіден астам қысым түсіре алады. Бұл күшпен олар ірі аңдарды да жібермей ұстай алады.
- Бүркіттің ұясы жыл сайын жаңартылып, өте үлкен өлшемге жете алады. АҚШ-та бір ақбас бүркіттің ұясы екі тоннадан асып кеткен. Олар әр жылы оған жаңа бұтақтар мен жұмсақ жамылғылар қосып отырады.
- АҚШ-тың рәмізі саналатын ақбас бүркіт балапан кезінде ақ түсті болмайды. Бес жасқа толғанда ғана оның басы мен құйрығы аққа айналады. Бұған дейін оның қауырсыны біркелкі қоңыр түсте болады.
- Кейбір бүркіттер балық аулауға маманданған. Мысалы, теңіз бүркіті мен африкалық балықшы бүркіт балықты су бетінде көздеп ұстайды. Бұл үшін олар өткір тұяқтары мен су өтпейтін қауырсындарын пайдаланады.
- Бүркіттер қоныс аудару кезінде күн сайын бірнеше жүз шақырым ұшып өте алады. Мысалы, дала бүркіті жыл сайын мыңдаған шақырымды еңсеріп, ұялайтын және қыстайтын жерлерге барып қайтады. Олар бағдарды күнге, жер бедеріне және Жердің магнит өрісіне қарап табады.
- Көптеген халықтардың мәдениетінде бүркіт қасиетті құс саналады. Ежелгі Римде ол әскердің белгісі болған, ал мифологияда құдайлардың елшісі ретінде бейнеленген. Қазіргі заманғы елтаңбалар мен рәміздерде оның бейнесі жиі кездеседі.
- Дүние жүзінде 60-тан астам бүркіт түрі бар және олар Антарктидадан басқа барлық құрлықта таралған. Ең көп түрлер Азия мен Африкада кездеседі. Әр бүркіттің өмір салты, мекені мен қорегі әртүрлі.
- Табиғи ортада бүркіттер 20–30 жыл өмір сүре алады. Ал қолға үйретілген жағдайда, күтім жақсы болса, 50 жасқа дейін өмір сүруі мүмкін. Алайда табиғатта балапандардың аз бөлігі ғана ересекке дейін жетеді.
- Бүркіттер қозғалысты өте жақсы аңғарады, тіпті қалың шөп арасынан да байқай алады. Олар ультракүлгін сәулені көре алатындықтан, жер бетіндегі зәр не қан іздерін де ажыратады. Бұл қасиет оларға ұсақ олжаға шабуыл жасауға көмектеседі.
- Кейбір халықтардың аңыздарында бүркіт тек күштің ғана емес, жаңарудың символы ретінде де суреттеледі. Аңызға сай, бүркіт қартайғанда тұмсығы мен тұяғын жаңартып, өмірін қайта бастайды. Бұл ғылыми тұрғыдан дәлелденбесе де, халық арасында кең таралған.
- Бүркіттердің қорек таңдауы мекеніне байланысты өзгереді. Таулы аймақтарда олар қоян, түлкі, елік сынды аңдарды аулайды, ал орман бүркіттері құс пен тиінге шабуыл жасайды. Теңіз жағалауында мекендейтіндері көбіне балықпен қоректенеді.
- Кейбір бүркіттер олжаны биіктен тастап, оны соққыдан өлтіреді немесе қабығын сындырады. Мысалы, мұрынды бүркіт сүйекті тастың үстіне тастап, ішіндегі майды жейді. Бұл олардың бейімделгіштігі мен ақылды әрекетін дәлелдейді.
- Балапандар жұмыртқадан шыққанда соқыр және әлсіз болады. Алғашқы күндері олар аналыққа толық тәуелді. Осы кезде аталық отбасыға азық әкеліп тұрады.
- Көптеген бүркіттер өмір бойы жұбын сақтайды. Олар жыл сайын бір ұяға қайтып келіп, бірге балапан өргізеді. Мұндай тұрақтылық ұрпақты табысты өсіруге септігін тигізеді.
- Бүркіттің мойын омыртқасы ерекше икемді, басын 270 градусқа дейін бұра алады. Бұл оларға айналасын түгел көруге мүмкіндік береді. Мұндай бейімделу аң аулау кезінде өте маңызды.
- Бүркіттер шығаратын дыбыстар әртүрлі және олар серіктесімен байланысу не қауіп туралы ескерту үшін қолданылады. Әсіресе шағылысу маусымында олардың қатты айқайы жиі естіледі. Бұл дауыс алыстан естіліп, басқа құстарға белгі береді.
Бүркіт — тек көркем және қуатты ғана емес, сонымен қатар өте күрделі және зерделі құс. Бұл таңғажайып деректер сіз білмеген көптеген қырларын ашуға көмектесті. Табиғаттағы бүркітті бақылау арқылы біз үйлесімділік пен өмірдің тепе-теңдігін жақсырақ түсіне аламыз. Бұл қызықты мәліметтер сізді осы ерекше тіршілік иесімен жақынырақ танысуға шабыттандырады деп сенеміз.
