Дюгондар — ерекше бейбіт мінезді, баяу қозғалатын, теңізде тіршілік ететін сүтқоректілер. Олар көбіне «теңіз сиырлары» деп аталады, бірақ олар шын мәнінде пілдерге жақынырақ. Бұл жұмбақ тіршілік иелері тропикалық жағалауларда өмір сүріп, өздерінің жұмсақ болмысы мен ежелгі тарихымен ғалымдар мен табиғатты сүйетіндерді таңғалдырады. Төменде сіз бұрын естімеген болуыңыз мүмкін дюгондар туралы қызықты және танымдық деректер ұсынылады.
- Дюгондар – дюгон тұқымдасының қазіргі кездегі жалғыз өкілі. Бұл тұқымдас Жер бетінде 50 миллион жылдан астам уақыт бойы өмір сүріп келеді. Бұрынғы дәуірлерде олардың арғы аталары, мысалы, стеллер теңіз сиыры, әлдеқайда үлкен болған және ұзындығы 9 метрден асып, салмағы 10 тоннаға дейін жеткен.
- Дюгондар тек теңіз өсімдіктерімен қоректенетін шөпқоректі сүтқоректілер болып саналады. Олар көбіне теңіз шөбінің нәрлі, жұмсақ түрлерін таңдайды, кейде тамырымен жұлып жейді.
- Ересек дюгонның ұзындығы шамамен 3 метр, ал салмағы 400 килограмға дейін жетеді. Олардың денесінде қалың май қабаты бар, бұл қабат суық суда жылуды сақтауға көмектеседі.
- Дюгондардың артқы аяқтары жоқ, ал алдыңғы қанаттәрізді аяқтары қозғалысты басқару үшін пайдаланылады. Олардың дельфин құйрығына ұқсайтын жалпақ құйрығы баяу, бірақ тиімді жүзуге мүмкіндік береді.
- Бұл жануарлар судың астында алты минутқа дейін дем алмай отыра алады, дегенмен көбіне әр екі минут сайын бетке шығып тыныс алады. Мұрындары бастың үстіңгі бөлігінде орналасқан, бұл оларға судан көп шықпай-ақ ауамен тыныстауға жағдай жасайды.
- Дюгон аналығы үш-жеті жыл сайын бір ғана төл дүниеге әкеледі, ал буаздық мерзімі бір жылдан асады. Жаңа туған дюгон бірнеше сағаттан кейін-ақ жүзуді бастайды және екі жылдай анасымен бірге жүреді.
- Олар бір-бірімен арнайы дыбыстар арқылы – сықырлау, ызыңдау және гуілдеу арқылы қатынасады. Бұл дыбыстық сигналдар әсіресе лайлы суларда байланыс орнатуға көмектеседі.
- Бұрынғы теңізшілер дюгондарды жиі су перілерімен шатастырған. Қашықтықтан қарағанда олардың денесі мен баяу қозғалысы осындай елестетулерге себеп болған.
- Дюгондар тек Үнді мұхиты мен Тынық мұхитының батыс бөлігіндегі теңіз жағалауларында мекендейді. Ең көп таралған жері – Австралия жағалауы, бірақ оларды Қызыл теңіз бен Африканың шығыс жағалауынан да кездестіруге болады.
- Бұл сүтқоректілер қоршаған ортаның өзгерістеріне өте сезімтал. Су ластануы, кеме қозғалысы, балық аулау торлары мен теңіз өсімдіктерінің жойылуы олардың санын күрт азайтады.
- Дюгондардың табиғи жаулары өте аз, негізінен адамнан қауіп төнеді. Сирек жағдайда ғана акулалар мен касаткалар жас немесе ауру дюгондарға шабуыл жасауы мүмкін.
- Олар өте баяу зат алмасуға ие, бұл оларға аз мөлшердегі тағаммен ұзақ уақыт өмір сүруге мүмкіндік береді. Күн сайын 8 сағатқа дейін теңіз шөбін жайылып қоректенеді.
- Кейбір халықтарда дюгондар киелі жануарлар саналады. Мысалы, Австралияның солтүстігін мекендейтін аборигендер оларды рухани тіршілік иесі деп есептейді және олар туралы білімді ұрпақтан-ұрпаққа жеткізеді.
- Дюгондардың терісінде ежелгі ата-бабаларынан қалған түк фолликулдары бар. Бұл сезімтал рецепторлар судың тербелістерін сезіп, олардың қозғалыс бағыттарын дәл анықтауға көмектеседі.
- Көптеген елдерде дюгондар Қызыл кітапқа енгізіліп, қорғалатын жануар ретінде саналады. Оларды аулауға тыйым салынған және кейбір аймақтарда олардың табиғи мекенін сақтау үшін арнайы қорықтар құрылған.
- Дюгондар өте момын мінезді. Олар адамдармен де, басқа теңіз жануарларымен де жанжалға түспей, тыныш өмір сүреді.
- Бұл сүтқоректілер қорек іздеуде немесе маусымдық көші-қон кезінде ұзақ қашықтықтарды жүзе алады. Олар Жердің магнит өрісін бағдар ретінде қолданады, бұл қасиет кейбір басқа теңіз жануарларына да тән.
- Дюгондарды табиғи ортада бақылау экотуризм саласы үшін үлкен маңызға ие. Кейбір аймақтарда арнайы туристік бағдарламалар әзірленіп, бұл жануарларды зақым келтірмей бақылауға мүмкіндік береді.
- Дюгондардың тістері бірнеше рет ауыса алады. Бұл қасиет олардың теңіз өсімдіктерін көп шайнаған кезде тістері тозып қалмауы үшін маңызды.
- Қолайлы жағдайда дюгондар 70 жылдан астам өмір сүре алады. Дегенмен табиғи ортадағы қауіп-қатерлер салдарынан көпшілігі 30–40 жасқа дейін ғана өмір сүреді.
Бұл дюгондар туралы қызықты деректер бізге теңіз алыптарының таңғаларлық әлемін ашады. Бұл ежелгі әрі нәзік жаратылыс иелері ғылым үшін әлі де құпия болып қалуда. Оларды сақтау – тек экологтардың ғана емес, табиғатты бағалайтын әрбір жанның міндеті. Сіз бұған дейін білмеген болуыңыз мүмкін, бірақ біздің әрбір кішігірім іс-әрекетіміз осы бейбіт тіршілік иелерінің өмір сүруіне көмектесе алады.
