Қияр — әлемдегі ең танымал көкөністердің бірі, ол мыңдаған жылдар бойы адамзат дастарқанының ажырамас бөлігі болып келеді. Ол ыстықта шөлді басады, салаттарға балғындық пен дәм қосады және көптеген тағамдардың негізін құрайды. Алайда бұл қарапайым өсімдік өз ішінде көптеген таңғаларлық қасиеттер мен тарихты жасырады. Төменде сіз білмеуі мүмкін қияр туралы қызықты әрі танымдық деректер келтірілген.
- Қиярды адамзат алты мың жылдан астам уақыт бұрын өсіре бастаған. Оның отаны қазіргі Үндістан аумағы болып саналады, онда ол әлі күнге дейін жабайы түрде өседі. Сол жерден бұл өсімдік Ежелгі Мысыр, Грекия және Римге тараған.
- Ежелгі Мысырда қияр жасару мен денсаулықтың символы саналған. Оны фараондардың қабірлеріне өмірдің мәңгілігін қамтамасыз ететін сыйлық ретінде қойған. Гректер оны сергітетін тағам ретінде қолданса, римдіктер алғашқы жылыжайларда қияр өсірумен айналысқан.
- Ботаникалық тұрғыдан алғанда қияр көкөніс емес. Ол асқабақ тұқымдасына жатады және ішінде тұқымы бар жидек болып саналады. Дегенмен аспаздықта ол дәстүрлі түрде көкөніс ретінде қарастырылады.
- Қиярдың құрамы 95–97 пайыз судан тұрады. Сондықтан ол шөлді жақсы қандырады және ыстық күндері ағзаны сергітеді. Осы қасиеті үшін қиярды диеталық тағам ретінде жиі ұсынады.
- Қиярдың құрамында пайдалы элементтер көп — калий, магний, фосфор, кремний және С, К және В дәрумендері бар. Олар ағзаны тазартуға, қан тамырларын нығайтуға және терінің саулығын сақтауға көмектеседі.
- Қияр антиоксиданттық қасиеттерімен танымал. Ол жасушаларды ерте қартаюға әкелетін еркін радикалдардың әсерін азайтады. Сол себепті қияр маскалары теріні жасартудың табиғи құралы болып саналады.
- Қиярды косметологияда ертеден қолданады. Оның шырыны тері ісігін азайтады, көздің шаршауын басады және теріні жұмсартады. Ежелгі сұлулық рецепттерінде қиярдан жасалған бетке арналған компресстер жиі кездеседі.
- Қияр ерекше иісті бойына сіңіре алады. Егер оның бір ұшын кесіп, екіншісіне үйкесе, жеңіл иіс пайда болады. Бұл ферменттердің өзара әрекеттесуі нәтижесінде туындайды және халық арасында «қиярдың ашулы ұшы» деп аталған.
- Әлемде қиярдың елуге жуық сорты мен түрі бар. Олар пішініне, түсіне және қабығының тегістігіне қарай ерекшеленеді. Әр халықтың өз сүйікті түрі бар — мысалы, Жапонияда жіңішке ұзын қиярлар, ал Қазақстан мен Украинада тұздауға арналған қысқа қиярлар кең таралған.
- Маринадталған қиярлар төрт мың жыл бұрын Месопотамияда пайда болған. Сол аймақ тұрғындары алғаш рет көкөністерді тұзды ерітіндіде сақтауды үйренген. Кейін бұл әдіс бүкіл әлемге таралып, дәстүрлі тағамның бір бөлігіне айналған.
- Орта ғасырларда қияр ақсүйектердің тағамы болып саналған. Еуропада ол сирек кездесетіндіктен, тек байлардың дастарханына қойылған. XVII ғасырда ол ағылшын патшаларының дастарханынан орын алып, сәнді тағамға айналды.
- Қазақстан мен Ресейде қияр ұлттық асхананың маңызды бөлігі саналады. Оны салаттарға, сорпаларға және салқын тағамдарға қосады. Қияр тұздау — халық арасында ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан ерекше дәстүр.
- Қияр тек ағзаны ғана емес, қоршаған ортаны да тазартады. Оның жапырақтары ауадағы зиянды бактерияларды жоятын фитонцидтер бөледі. Сондықтан қияр өсірілетін жылыжайлар экологиялық тұрғыдан пайдалы деп есептеледі.
- Ежелгі дәуірде қиярды емдік мақсатта қолданған. Оның шырынын күйікті, тері ауруларын және дене қызуын басу үшін пайдаланған. Ал жаңа піскен қияр бас ауруын жеңілдететін табиғи құрал ретінде қолданылған.
- Қияр асқазанның қышқылдығын төмендетуге көмектеседі. Оның сілтілі қасиеттері артық қышқылды бейтараптандырып, ас қорыту жүйесінің жұмысын жеңілдетеді. Сондықтан оны асқазан-ішек жолы аурулары бар адамдарға жиі ұсынады.
- Кейбір халықтарда қияр сәттіліктің нышаны болып саналады. Шығыс елдерінде оны үй маңына егіп, молшылық пен тыныштық әкеледі деп сенеді. Үндістанда қияр құнарлылықтың символы ретінде құрметтеледі.
- Қияр өте жылдам өседі. Қолайлы жағдайда ол тәулігіне бірнеше сантиметрге ұзара алады. Сондықтан бағбандар егін жинау уақытын өткізіп алмау үшін бақшаны күн сайын тексереді.
- Ғалымдар қияр дыбыс пен дірілге сезімтал екенін анықтаған. Зерттеулерде тыныш әуен немесе жұмсақ дауыс әсер еткен өсімдіктердің тез өсетіні байқалған. Бұл құбылысты өсімдіктің сыртқы тербелістерге реакциясымен түсіндіреді.
- Әлемдегі ең үлкен қияр Ұлыбританияда өсірілген. Оның ұзындығы бір метрден асып, салмағы он екі килограмнан көп болған. Бұл рекорд Гиннестің рекордтар кітабына енген.
- Қияр дүниежүзіндегі ең көп өсірілетін бес көкөністің қатарына кіреді. Ол қызанақ, орамжапырақ, пияз және сәбізден кейінгі орында тұр. Қияр АҚШ-тан бастап Қытайға дейінгі көптеген елдерде өсіріледі.
- Қазіргі диетологияда қияр «нөлдік калориялы» өнім болып саналады. Себебі оны қорытуға ағза жұмсайтын энергия қиярдың өзінен алынған калориядан көп. Сондықтан қияр диетасы арықтауға көмектесетін ең тиімді тәсілдердің бірі.
- Қияр иісінің адам жүйке жүйесіне тыныштандырғыш әсері бар. Оның құрамындағы ұшпа заттар стрессті азайтып, көңіл-күйді жақсартады. Сондықтан қияр иісі ароматерапияда жиі қолданылады.
- Халық медицинасында қияр дене қызуын түсіру үшін де пайдаланылады. Мұздатылған қияр тілімдерін маңдай мен мойынға қою денені салқындатып, жеңілдік береді.
- Әсемдік мақсатында өсірілетін сәндік қияр түрлері де бар. Олардың пішіндері ерекше — жұлдыз пішінді, жолақты немесе шағын асқабаққа ұқсайды. Мұндай өсімдіктер бақша мен саябақтарды көріктендіруде кеңінен қолданылады.
Қияр — біздің дастарқанымыздағы ең қарапайым, бірақ табиғаттың нағыз ғажайыбы болып саналатын өсімдік. Оның тарихы, пайдасы мен қасиеттері адам мен табиғат арасындағы үйлесімділікті көрсетеді. Бұл қызықты деректер қиярдың қарапайым көрінгенімен, өз бойында көптеген таңғаларлық құпияларды сақтайтынын дәлелдейді.
