Ғарыш адамзат үшін әрқашан ең үлкен жұмбақтардың бірі болып саналды. Ол өзінде миллиардтаған галактикаларды, ақылға сыймайтын құбылыстар мен процестерді жасырады. Ғалымдар оны ғасырлар бойы зерттеп келеді, бірақ әрбір жаңа ашылыммен бірге тағы да көп сұрақтар пайда болады. Бұл шексіздік әрбір бөлшегімен ауқымдылығымен және құпиялылығымен таңғалдырады. Төменде сіз білмеуіңіз мүмкін ғарыш туралы тамаша және қызықты деректер ұсынылған.
- Ғарыштың нақты шекарасы жоқ, бірақ шартты түрде ол теңіз деңгейінен шамамен 100 километр биіктіктегі Карман сызығымен белгіленеді. Бұл межеден жоғары атмосфера ұшақтардың қалыпты ұшуын қолдай алмайды. Осы деңгейден бастап басқа физикалық заңдар әсер етеді. Карман сызығы ресми түрде астронавт мәртебесін анықтау үшін қолданылады.
- Ғарышта дерлік абсолютті вакуум орын алады, бірақ ол мүлде бос емес. Онда элементар бөлшектер, сәулелену, тіпті ұсақ газ бен шаң бұлттары бар. Куб метр кеңістікте бірнеше атомның болуы үлкен қашықтықта маңызды рөл атқарады. Бұл орта Әлемнің құрылымын қалыптастырады.
- Қара құрдымдар ғарыштағы ең жұмбақ нысандардың бірі болып табылады. Олардың тартылыс күші соншалықты күшті, тіпті жарық та сыртқа шыға алмайды. Олар аса ірі жұлдыздардың құлауынан пайда болады. Қара құрдымдар тұтас жұлдыздық жүйелерді жұтып, галактикалардың қозғалысына әсер ете алады.
- Ең алыс галактикалардан шыққан жарық бізге миллиардтаған жылдар бойы жетеді. Бұл жұлдызды аспанға қарағанда біз алыс өткеннің көрінісін көріп тұрғанымызды білдіреді. Бақылап отырған кейбір галактикалар әлдеқашан өзгерген немесе мүлде жойылып кеткен болуы мүмкін. Осылайша телескоптар уақыт машинасының қызметін атқарады.
- Бізге ең жақын Андромеда галактикасы шамамен 2,5 миллион жарық жылы қашықтықта орналасқан. Ол Құс жолының ең ірі көршісі болып саналады және уақыт өте келе онымен қосылады. Бұл процесс бірнеше миллиард жылдан кейін жүзеге асады. Қосылудың нәтижесінде жаңа алып галактика пайда болады.
- Ғарышта нейтронды жұлдыздар бар, олар аса жаңа жұлдыздардың жарылуынан кейінгі қалдықтар болып табылады. Олардың тығыздығы орасан зор, себебі Күннен ауыр масса небәрі 20 километр диаметрлі шарға сығылады. Беттері қатты әрі нейтрондардан тұрады. Мұндай жұлдыздар өте жылдам айналып, пульсарларды қалыптастырады.
- Күн бүкіл Күн жүйесінің массасының 99,8 пайызын құрайды. Оның тартылыс күші планеталарды, астероидтерді және кометаларды орбиталарында ұстап тұрады. Бұл орта жастағы сары жұлдыз Жердегі өмір үшін басты шарт болып табылады. Күн бүкіл биосфераға энергия беретін негізгі қайнар көз саналады.
- Ғарышта жұлдыздардың айналасында айналмайтын планеталар бар. Олар еркін қозғалып жүретін планеталар деп аталады. Мұндай денелер жұлдызаралық кеңістікте өздігінен қозғалады. Олардың саны галактикадағы жұлдыздардан да көп болуы мүмкін.
- Бүгінге дейін белгілі экзопланеталар әртүрлі сипаттарға ие. Кейбірі Юпитерге ұқсас газ алыбы болса, енді біреулері Жерге ұқсайтын қатты бетке ие. Бірқатар планеталарда температура мыңдаған градусқа жетеді, ал кейбіреулерінде мұзды мұхиттар бар. Бұл Әлем біз ойлағаннан әлдеқайда алуан түрлі екенін дәлелдейді.
- Ғарыштың өзіне тән иісі бар екенін ашық ғарышқа шыққан астронавтар сипаттаған. Ол балқытылған металл немесе дәнекерлеудің иісін еске түсіреді. Мұндай хош иіс ғарыштық сәулеленуден қозған атомдар мен молекулалардың әрекеттесуінен пайда болады. Жерде оны толықтай қайталау мүмкін емес.
- Ғарышта аса қуатты жарылыстар болады, олар гамма-жарқылдар деп аталады. Олар Әлемдегі ең энергиялы құбылыстардың бірі. Бірнеше секунд ішінде осындай жарқылдар Күннің миллиардтаған жылда шығаратын энергиясына тең қуат бөледі. Олардың пайда болуы ірі жұлдыздардың құлауымен немесе нейтронды жұлдыздардың соқтығысуымен байланысты.
- Айда атмосфера жоқ болғандықтан, онда жел мен жаңбыр болмайды. Сондықтан ғарышкерлер қалдырған іздер миллиондаған жылдар бойы сақталуы мүмкін. Бетін тек микрометеориттер біртіндеп өзгертеді. Ай осылайша ғарыш тарихының өзіндік мұрағатына айналған.
- Күн жүйесінде Марс пен Юпитер арасындағы аймақта астероидтар белдеуі бар. Ол миллиондаған тас нысандардан тұрады. Бұл белдеу Юпитердің тартылыс күшіне байланысты қалыптаспаған планетаның қалдықтары деп саналады. Кейбір астероидтарда металл секілді бағалы ресурстар болуы мүмкін.
- Ғарыш үнсіз, өйткені дыбыс молекулалар бар ортада ғана таралады. Вакуумда толқындардың таралуына мүмкіндік жоқ. Дегенмен арнайы құралдардың көмегімен электромагниттік толқындарды дыбысқа айналдыруға болады. Осылайша біз ғарыштық құбылыстарды «тыңдай» аламыз.
- Жердегі полярлық шұғыла Күн желінің біздің планетаның магнит өрісімен әрекеттесуінен пайда болады. Осындай құбылыстар басқа планеталарда да байқалады, мысалы Юпитер мен Сатурнда. Ондағы шұғылалар әлдеқайда қуатты әрі ауқымды. Олар планеталардың магнитосферасындағы белсенділікті көрсетеді.
- Құс жолында 100 миллиардтан астам жұлдыз бар. Ол бірнеше тармақтан тұратын спиральды құрылымға ие. Біздің Күн жүйесі солардың шеткі аймақтарының бірінде орналасқан. Галактиканың ортасын толық бір айналу шамамен 225 миллион жылға созылады.
- Кейбір кометалар мыңдаған жылдарға созылатын орбиталарымен нағыз саяхатшылар болып саналады. Олардың құйрығы миллиондаған километрге жетіп, мұздың булануынан түзіледі. Кометалар Күн жүйесінің қалыптасуының куәгерлері. Олар миллиардтаған жыл бұрынғы жағдай туралы ақпарат сақтайды.
- Ғарышта аса жарық нысандардың бірі – квазаралар. Олар галактикалардың ортасындағы аса ірі қара құрдымдардың энергиясымен қоректенеді. Квазаралардың жарықтығы тұтас галактикалардың сәулесінен асып түседі. Олар Әлемдегі ең алыс әрі жұмбақ нысандардың бірі саналады.
- Астрономдар Әлемнің үдеумен кеңейіп жатқанын анықтады. Мұны оның құрамының басым бөлігін құрайтын қараңғы энергиямен түсіндіреді. Қараңғы энергияның табиғаты әлі белгісіз. Ол бүкіл ғарыштық эволюцияның тағдырына әсер етеді.
Ғарыш бізге шексіз кеңістік пен елестету қиын ғажайып құбылыстарды ашады. Бұл мақалада біздің планетамыздан тыс әлемге кеңірек қарауға мүмкіндік беретін қызықты деректер жинақталды. Олар Әлемнің қаншалықты күрделі әрі көпқырлы екенін көрсетеді. Бұл тағы да алда біз білмейтін сансыз неймовірлі деректер күтіп тұрғанын дәлелдейді.
