Жұлдыз шоқжұлдыздары ежелден бері адамдардың назарын өздерінің сұлулығы мен құпиясымен тартып келеді. Олар мифтер мен аңыздарда, теңізде бағыт табуда және ғылымда маңызды рөл атқарып, бізді ғаламның шексіздігімен таныстырды. Сіз білмеуіңіз мүмкін, бірақ шоқжұлдыздар – бұл тек жұлдыздардың тобы ғана емес, адамдар ғасырлар бойы мағына берген тұтас оқиғалар мен бейнелер. Қазіргі заманда да шоқжұлдыздар астрономияда маңызды нысандар болып, зерттеушілерді шабыттандырып келеді. Төменде біз жұлдыз шоқжұлдыздары туралы ең қызықты деректерді жинақтадық.
- Жұлдыз шоқжұлдыздарының ғылыми классификациясы 1922 жылы Халықаралық астрономиялық одақ тарапынан жасалған. Барлығы 88 шоқжұлдыз ресми түрде танылды, және бұл жүйе қазіргі астрономияда кеңінен қолданылады. Осы арқылы жұлдызды аспан нақты аймақтарға бөлініп, оларды анықтау жеңілдеді.
- Шоқжұлдыздар – бұл физикалық нысандар емес, тек аспанда көрінетін жұлдыздардың елестетілген тобы. Шын мәнінде, бір шоқжұлдыздағы жұлдыздар бір-бірінен алыс қашықтықта орналасуы мүмкін және бір-бірімен байланыссыз. Олар тек жерден қарағанда бір жазықтықта тұрғандай көрінеді.
- Аспандағы ең үлкен шоқжұлдыз – Гидра. Ол барлық аспан сферасының шамамен 3%-ын алып жатыр. Бұл шоқжұлдыз оңтүстік жартышарда орналасқан және аспанның үштен бір бөлігін қамтиды, бірақ оның жарықтығы төмен болғандықтан, оны арнайы құралсыз көру қиын.
- Ең кішкентай шоқжұлдыз – Оңтүстік Крест, ол аспан сферасының тек 0,17%-ын ғана алып жатыр. Бұл шоқжұлдыз оңтүстік жартышарда орналасқан және өзінің символдық маңызымен танымал. Оның бейнесі Австралия мен Жаңа Зеландия сияқты елдердің туында бейнеленген.
- Ежелгі өркениеттер, мысалы, шумерлер, мысырлықтар және қытайлар, қазіргі астрономиядан әлдеқайда бұрын өз шоқжұлдыз жүйелерін жасаған. Бұл жүйелерде жұлдыздарға мифологиялық және діни мағына берілген. Мысалы, Орион шоқжұлдызы әлемнің көптеген мәдениеттерінде аңшы бейнесімен байланыстырылған.
- Зодиак шоқжұлдыздары ерекше маңызға ие, себебі олар Күн жыл бойы жүріп өтетін жолда орналасқан. Олардың саны он екі, және олар астрологияда болжаулар мен жұлдыз жорамалы жасау үшін қолданылады. Бірақ ғылыми астрономияда олар тек аспан картасының бөлігі ретінде қарастырылады.
- Орион – ең танымал әрі жарық шоқжұлдыздардың бірі, ол Жердің екі жартышарынан да көрінеді. Оны «Орион белдеуі» деп аталатын қатар орналасқан үш жарық жұлдыз арқылы оңай тануға болады. Сонымен қатар, бұл шоқжұлдызда Бетельгейзе атты ең үлкен жұлдыздардың бірі орналасқан.
- Солтүстік бағытты көрсететін Поляр жұлдызы – Кіші Аю шоқжұлдызында орналасқан. Ол әрқашан Солтүстік полюс үстінде болғандықтан, саяхатшылар мен теңізшілер үшін маңызды бағдар болды. Оның аспандағы орны өзгермейтіндей көрінеді, бұл оны ерекше етеді.
- Пегас шоқжұлдызы өзінің М15 атты шар тәрізді жұлдыздар шоғырымен танымал, оны кішігірім телескоппен де көруге болады. Бұл шоғыр мыңдаған ежелгі жұлдыздардан тұрады және күзгі аспандағы ең керемет нысандардың бірі. Оның жасы шамамен 12 миллиард жылдан асады.
- Стрелец шоқжұлдызында біздің галактикамыз – Құс жолының орталығы орналасқан. Онда Сагитарий А* атты қара құрдым бар, оның массасы Күннің массасынан шамамен 4 миллион есе көп. Бұл ғарыштағы ең жұмбақ аймақтардың бірі.
- Оңтүстік жартышарда Үлкен Магеллан бұлты атты карликтік галактика көрінеді, ол Құс жолының серігі болып табылады. Ол аспанда тұманды жарық нысан ретінде жай көзбен де көрінеді. Бұл біздің галактикамызға ең жақын орналасқан көршілердің бірі.
- Волопас шоқжұлдызы аспандағы ең жарық жұлдыздардың бірі – Арктурмен белгілі. Бұл жұлдыз Күннен шамамен 25 есе жарық және Жерден 37 жарық жылы қашықтықта орналасқан. Арктур ежелгі жұлдыз шоғырының бір бөлігі болып табылады және ғалымдар оны зерттеуде.
- Құс жолы Жерден қарағанда аспан арқылы өтетін жарық жолақ ретінде көрінеді. Ол миллиардтаған жұлдыздардан, газдан және шаңнан тұрады, бұл ғарыштағы таңғажайып көрініс. Оны көру үшін жарық ластануы аз жерлерді таңдау қажет.
- Андромеда шоқжұлдызында Андромеда галактикасы орналасқан, бұл Құс жолына ең жақын ірі галактика. Ол Жерден шамамен 2,5 миллион жарық жылы қашықтықта орналасқан және жай көзбен де көрінеді. Бұл галактика болашақта Құс жолымен қосылуы мүмкін.
- Кейбір шоқжұлдыздарда өлі жұлдыздардың қалдығы саналатын планетарлық тұмандықтар бар. Мысалы, Лира шоқжұлдызында Кольцо тұмандығы орналасқан, ол жарқын газ сақинасы ретінде көрінеді. Бұл астрономия әуесқойларының ең танымал бақылау нысандарының бірі.
- Шоқжұлдыздар ғарыштық навигацияда маңызды рөл атқарады. Олар телескоптар мен спутниктерді бағыттау үшін қолданылады. Жұлдыздардың аспандағы орны тұрақты болғандықтан, олар орналасуды анықтау үшін ыңғайлы маркерлер ретінде қызмет етеді.
- Ежелгі мәдениеттерде шоқжұлдыздар маусымдарды анықтау үшін күнтізбе ретінде пайдаланылған. Мысалы, Бикеш шоқжұлдызының пайда болуы егін жинау кезеңінің басталғанын білдірген. Бұл адамдарға ауыл шаруашылығын жоспарлауға көмектескен.
Жұлдыз шоқжұлдыздары туралы қызықты деректер олардың ғаламның қаншалықты ғажайып әрі көпқырлы екенін көрсетеді. Оларды зерттеу арқылы біз тек ғарыш туралы білімімізді кеңейтіп қана қоймай, мәдениет пен табиғат арасындағы байланысты жақсырақ түсінеміз. Қазіргі астрономияның дамуына қарамастан, шоқжұлдыздар шабыт пен жаңа ғылыми жаңалықтардың қайнар көзі болып қала береді. Олар өздерінің сұлулығымен және құпиялылығымен бізді таңдандыруды жалғастыруда.
