Кокос — бұл жай ғана дәмді тропикалық жеміс емес, табиғаттың нағыз ғажайыбы. Оны аспаздықта, медицинада, косметологияда, құрылыс пен өнеркәсіпте кеңінен қолданады. Жан-жақтылығының арқасында кокос адамзат үшін ең құнды өсімдік өнімдерінің бірі саналады. Көптеген адамдар оның дәмі мен сыртқы түрін жақсы білсе де, сіз білмеген көптеген ерекше әрі пайдалы деректер бар. Төменде кокос туралы қызықты әрі танымдық деректер берілген.
- Кокос шын мәнінде жаңғақ емес, ол сүйекті жеміс болып саналады, мысалы, шабдалы немесе шиедей. Оның сыртқы талшықты қабығы, ішкі еті мен сұйықтығы — бәрі біртұтас жемістің бөлігі. Мұндай ботаникалық жіктеу тіпті тәжірибелі биологтарды таңғалдыруы мүмкін.
- Кокос сөзі португал тіліндегі «coco» сөзінен шыққан, ол «бет» немесе «бассүйек» дегенді білдіреді. Еуропалықтар кокостың қабығындағы үш тесікті маймылдың бетіне ұқсатқан. Осылайша бұл ерекше жеміс өз атауын алған.
- Кокос пальмасының өмір сүру ұзақтығы 100 жылдан асады, ал жеміс беру кезеңі шамамен 80 жылға дейін жетеді. Ең өнімді ағаштар жылына 75-ке дейін жеміс береді, бұл оларды тропикалық шаруашылықтар үшін өте құнды етеді. Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде мұндай ағаштар ұрпақтан-ұрпаққа беріледі.
- Бір кокос 20 метрден астам биіктіктен құласа да жарылмайды. Бұл оның үш қабатты қабығының ерекше құрылымының арқасында, әсіресе амортизатор қызметін атқаратын талшықты қабат өте мықты. Мұндай қасиеттер инженерлерді соққыға төзімді материалдар жасауға шабыттандырды.
- Кокос суы жеміс ашылғанға дейін стерильді күйде сақталады және кей жағдайларда физиологиялық ерітінді орнына қолданылған. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде оны далалық госпитальдарда қан тамырына құю үшін пайдаланған. Бұл табиғи сусын туралы ең таңғажайып деректердің бірі.
- Кокос ағашының барлық бөліктері тұрмыста қолданылады: жапырақтары, діңі, тамыры мен гүлі де пайдалы. Жапырақтардан себеттер мен шатырлар тоқылады, діңінен үй салынады, ал тамыры дәрілік мақсатта пайдаланылады. Бұл ағашта пайдасыз бөлік жоқ.
- Кокос майының құрамында ерекше май қышқылдары бар, сондықтан ол медицина мен косметологияда кеңінен қолданылады. Оның бактерияларға қарсы қасиеттері бар, тері ауруларына, шаштың құрғауына қарсы және тіпті тіс ағартуға көмектеседі. Көптеген елдерде бұл май үйдегі дәрі қобдишасында міндетті түрде болады.
- Кокос қабығы жағуға арналған жанармай ретінде жиі қолданылады, өйткені оның жылу беруі жоғары. Ол баяу жанады және тұрақты жылу бөледі, бұл оны отын ретінде ыңғайлы етеді. Оңтүстік Үндістанның ауылдық жерлерінде оны күнделікті ас дайындауға қолданады.
- Кейбір елдерде арнайы үйретілген маймылдар кокос жинауға көмектеседі. Олар ағаш басына шығып, піскен жемістерді түсіреді. Бұл тәжірибе Таиландта кең таралған, бірақ соңғы уақытта жануарлар құқығына байланысты сынға ұшырап жүр.
- Кокос пальмасы Филиппин мен Шри-Ланка секілді елдерде «өмір ағашы» деп аталады. Ол өміршеңдіктің, тіршілік пен табиғатпен үйлесімділіктің символы саналады. Тіпті үйлену тойларында бұл ағаш молшылық пен бақыт белгісі ретінде қолданылады.
- Кокос суының құрамында бес негізгі электролит бар: калий, магний, фосфор, натрий және кальций. Бұл оны табиғи изотоникалық сусын етеді, әсіресе дене жаттығуларынан кейін пайдалы. Көптеген спортшылар кокос суын жасанды сусындарға қарағанда жиі таңдайды.
- Кокос жемістері теңіз арқылы мыңдаған шақырым жүзіп өтіп, өну қабілетін жоғалтпайды. Оның су өткізбейтін қабығы 110 күнге дейін суда қалқып тұруға мүмкіндік береді. Осылайша кокос Тынық мұхитындағы аралдарға табиғи жолмен таралған.
- Кокостың сыртқы қабығындағы талшықтан арқан, щетка, кілемшелер және өсімдіктерге арналған топырақ қоспалары жасалады. Бұл талшық койр деп аталады және ол шірімейтін әрі ылғалға төзімді болып келеді. Осы қасиеттері оны өнеркәсіпте кеңінен пайдалануға мүмкіндік береді.
- Кокос сүті, қаймағы мен тәттілері — бұл жемістің гастрономиялық қолданыстарының тек бір бөлігі. Азия асханасында кокосты сорпа, карри, десерт және сусындарға қосады. Оның тәтті дәмі мен кремді құрылымы тағамдарға ерекше дәм мен хош иіс береді.
- Тынық мұхитының кейбір аралдарында кокос қабығы валюта ретінде қолданылған. Оларды өрнектермен сәндеп, тауар алмасуға пайдаланған. Бұл кокостың жергілікті мәдениеттегі орнын айқын көрсетеді.
- Жыл сайын әлемде 60 миллион тоннадан астам кокос өндіріледі. Негізгі өндіруші елдер — Индонезия, Филиппин және Үндістан. Әр мемлекетте кокосты тұрмыста қолданудың өзіндік дәстүрлері қалыптасқан.
- Кокос пальмасының 80-нен астам сорты бар, олардың ішінде аласа бойлы және биік түрлері кездеседі. Кейбір сорттар май алу үшін өсіріледі, ал басқалары ұсақ, бірақ тәтті жемістер береді. Түрлердің әртүрлілігі кокос ағашын әртүрлі климаттық жағдайларда өсіруге мүмкіндік береді.
- Кокос еті кейбір халықтарда табиғи антисептик ретінде пайдаланылады. Оны жараға жағады, себебі оның құрамында жараның жазылуын тездететін заттар бар. Бұл дәстүрлі медицинаның заманауи дәрі-дәрмекке бәсекелес бола алатынын көрсетеді.
- Кокос еті глютенсіз ұнға өңделіп, бидай ұнының орнына пайдаланылады. Бұл ұн талшыққа бай және целиакиямен ауыратын адамдарға жарамды. Қазіргі таңда кокос ұны салауатты тағамдар арасында танымал бола бастады.
- Найзағай кезінде кокос ағаштары табиғи найзағай тартқыш қызметін атқарады, өйткені оның шырыны электр тогын жақсы өткізеді. Сондықтан найзағай кезінде кокос ағашының түбіне жасырыну қауіпті. Бұл тропикалық аймақтардағы қауіпсіздік ережелерінің бірі.
Осы қызықты деректер кокостың адам өмірінде қаншалықты маңызды және көп қырлы екенін көрсетеді. Тағамнан техникаға дейін, дәстүрден экологияға дейін кокос көптеген салада өз орнын тапқан. Оның табиғи қасиеттері, ұзақ өміршеңдігі мен пайдалылығы таңданыс тудырады. Мүмкін болашақта бұл ғажайып жеміс туралы бұдан да көп таңғаларлық деректер ашылар.
