Қырыққабат — әлемдегі ең кең таралған көкөністердің бірі, ол ғасырлар бойы әртүрлі халықтардың дастарханынан түспей келеді. Бұл өсімдік көптеген дәстүрлі тағамдардың негізін құрап, өзінің дәмдік қасиеттерімен қатар пайдалы құрамымен де ерекшеленеді. Қырыққабаттың әмбебаптығы оны қуырып, тұздап, бұқтырып немесе шикі күйінде тұтынуға мүмкіндік береді. Оның құрамындағы дәрумендер мен микроэлементтер адам ағзасына көп пайда әкеледі. Төменде сіз бұрын білмеуі мүмкін қырыққабат жайлы қызықты деректерді оқи аласыз.
- Қырыққабатты ежелгі Грекия мен Римде өсірген, оның емдік қасиеттері жайлы көне дәрігерлер еңбектерінде айтылған. Ол бас ауруына, асқазан жарасына және ас қорыту бұзылыстарына қарсы пайдалы деп саналған. Философ Пифагор бұл өсімдікті денені тазартатын ерекше күшке ие деп бағалаған. Бұл оның халық медицинасында ұзақ уақыт бойы қолданылғанын көрсетеді.
- Қырыққабаттың әлемде 400-ден астам сорты бар, соның ішінде аққауданды, қызылқауданды, савойлық, брюссельдік, кольраби, брокколи және гүлді түрлері кең танымал. Әр түрдің өзіндік дәмі, құрылымы мен аспаздық қолданысы бар. Мысалы, брокколиді буға пісірген дұрыс, ал қызыл қырыққабат салатта өзінің түсін жақсы сақтайды. Бұл көкөністің әртүрлілігі оны аса көп қолдануға мүмкіндік береді.
- Аққауданды қырыққабат әлемдегі ең кең таралған түрі және көптеген ұлттық тағамдардың негізі болып табылады. Оны әртүрлі климаттық жағдайларда өсіру оңай және ол жоғары өнім береді. Кейбір елдерде бұл қырыққабат мал азығы ретінде де қолданылады. Ол Еуропада ең алғаш қолға үйретілген өсімдіктердің бірі.
- Қырыққабат құрамында С, К, U дәрумендері, фолий қышқылы, калий, магний және талшықтар мол. С дәруменінің молдығы иммунитетті күшейтеді. U дәрумені асқазанның шырышты қабатын қалпына келтіруге көмектеседі. Қырыққабаттың калориясы төмен, бірақ қоректілігі жоғары.
- Қызылқауданды қырыққабаттың құрамында антоциандар бар, олар оған ерекше түс беріп, антиоксиданттық қасиетке ие етеді. Бұл заттар жүрек-қан тамырлары ауруларының қаупін азайтып, жасушалардың қартаюын баяулатады. Қырыққабаттың түсі дайындалу ортасының қышқылдығына қарай өзгереді. Мысалы, сірке суы мен ас содасы қосылғанда оның түсі өзгереді.
- Брокколи — ең пайдалы түрлердің бірі, себебі құрамында қатерлі ісіктің алдын алуға көмектесетін сульфорафан бар. Бұл антиоксидант шайнау немесе жеңіл термиялық өңдеу кезінде белсенді болады. Брокколи А дәруменіне, темір мен кальцийге бай, бұл көз бен сүйектер үшін пайдалы. Ол балалар мен егде жастағы адамдарға ұсынылады.
- Брюссель қырыққабаты К дәруменіне өте бай, ол қанның ұюы үшін маңызды. Бұл түрі сабағында ұсақ орамжапырақ түрінде өсіп, көбіне пеште дайындалады. Оның құрылымы тығыз және дәмі аздап жаңғаққа ұқсайды. Жүрек пен қан тамырларының саулығына жақсы әсер етеді.
- Гүлді қырыққабат холин атты затқа бай, ол есте сақтау қабілеті мен зейін қоюға жауап береді. Бұл көкөніс талшықтарға бай және ағзаға жеңіл сіңеді. Гүлді қырыққабат еттің орнына қолданылатын тағамдарда вегетариандық балама ретінде танымал. Ол түрлі дәмдеуіштермен және тұздықтармен жақсы үйлеседі.
- Кольраби — пішіні ерекше, дәмі жұмсақ шалғамға ұқсас, сәл тәтті көкөніс. Оны шикі күйінде де, пісіріп те жеуге болады. Ол B тобының дәрумендеріне бай және оңай қорытылады, сондықтан балалар тағамына жарамды. Сонымен қатар, құрамындағы талшықтар ас қорыту жүйесіне пайдалы.
- Қырыққабаттың қабынуға қарсы қасиеттері бар және халық медицинасында ауырсыну мен ісікті басу үшін компресс ретінде қолданылады. Жаңа жапырақтар буындарға немесе емшек безіне салынады. Бұл әдіс қабынуды жеңілдетіп, тіндердің жазылуына көмектеседі. Бұл — табиғи әрі қолжетімді емдеу тәсілі.
- Ашыған қырыққабат — ішек микрофлорасына пайдалы тірі бактерияларға бай табиғи пробиотик. Ол ұзақ сақтаудан кейін де С дәруменін жақсы сақтайды. Көптеген елдерде ашытылған қырыққабат қысқы супертағам деп саналады. Оның тұрақты тұтынылуы ас қорытуды жақсартып, иммунитетті нығайтады.
- Шотландияда қырыққабат картоппен бірге калкеннон деп аталатын тағамда қолданылады, ал Қытайда оны имбирь және бұрышпен бірге тұздайды. Польшада қырыққабаттан дайындалған бигос секілді бұқтырылған тағамдар кең танымал. Қазақстан мен Украинада қырыққабат борщ, тұшпара және қаптамалы тағамдар үшін негізгі көкөніс болып табылады. Бұл оның түрлі халықтар асханасында маңызды рөл атқаратынын көрсетеді.
- Қырыққабатты өсіру үшін қалыпты климат пен құнарлы топырақ қажет, дегенмен ол салқынға төзімді. Кей аймақтарда оны қысқа қарай да егіп жатады. Сорттарына қарай оның өсу уақыты 60-тан 200 күнге дейін созылады. Бұл әртүрлі маусымдарда өнім алуға мүмкіндік береді.
- Әлемдегі ең ауыр қырыққабат Аляскада өсіріліп, салмағы 60 келіден асқан. Ол Гиннес рекордтар кітабына енген. Бұл көрсеткіш ұзақ күндізгі жарық пен салқын климаттың әсерімен мүмкін болды. Мұндай жағдай қырыққабаттың табиғи мүмкіндігінің жоғары екенін дәлелдейді.
- Қырыққабат шалғам, шомыр, қыша және желкек сияқты өсімдіктермен бірге орамжапырақ тұқымдасына жатады. Бұл өсімдіктердің құрамында ағзаны тазартып, уытсыздандыруға көмектесетін фитонутриенттер бар. Оларды тұтыну онкологиялық аурулардың қаупін азайтады. Бұл қырыққабаттың пайдалы тағамдық құндылығын дәлелдейді.
Қырыққабат жайлы осы қызықты әрі танымдық деректер таныс көкөністің нағыз құндылығын ашып көрсетеді. Оның тарихы, пайдасы мен аспаздық қолданылуы әртүрлі елдер мен дәуірлерге таралған. Бұл таңғаларлық фактілер қырыққабаттың салауатты тамақтану мен адамзат мәдениетінің ажырамас бөлігі екенін дәлелдейді. Оны тереңірек зерттей отырып, біз осы өсімдіктің нағыз байлығын бағалай аламыз.
