Атеизм — бұл қоғамда жиі пікірталас тудыратын, назар аударарлық және күрделі тақырып. Ол дәстүрлі діндерден ерекшеленіп, құдайлар мен тылсым күштерге сенбеумен сипатталады. Атеистік көзқарастардың тарихы көне дәуірлерге барып тіреледі, ал қазіргі таңда атеизм көптеген философиялық және мәдени бағыттарды қамтиды. Атеистер қатарында ғылым, өнер, саясат пен қоғамдық өмірдің түрлі өкілдерін кездестіруге болады. Бұл мақалада сіз білмеуіңіз мүмкін болған атеизм туралы ең қызықты әрі танымдық деректер жинақталған.
- Атеизм сөзі ежелгі грек тілінен шыққан және құдайсыз деген мағынаны білдіреді. Ежелгі Грекияда бұл атау құдайларды жоққа шығарған адамдарға қатысты қолданылған. Кейін бұл ұғым терең философиялық мәнге ие болды.
- Атеистік идеялардың алғашқы көріністері Демокрит, Эпикур және Лукреций сияқты антикалық ойшылдардың еңбектерінен байқалады. Олар табиғат құбылыстарын ақылға қонымды түрде түсіндіруге тырысып, құдайдың араласуын қажет деп санамаған. Бұл бағыт материалистік философияның негізін қалады.
- Атеизм — бұл діни сенім емес. Оның қасиетті мәтіндері, рәсімдері немесе міндетті догмалары жоқ. Атеизм — белгілі бір сенім емес, керісінше, сенімнің жоқтығы ретінде қарастырылады.
- Бүгінде кейбір елдерде атеизм үшін адамды қудалауға дейін баратын жағдайлар кездеседі. Әсіресе кейбір мұсылман елдерінде құдайдың жоқтығын ашық айту заңмен қудалануы мүмкін. Бұл жағдай сөз бостандығы мен ар-ождан еркіндігі сақталған елдермен күрт салыстырылады.
- Еуропадағы Ағарту дәуірі атеизмнің кең таралуына ықпал етті. Бұл кезеңде философтар ақыл-ой мен ғылымды, жеке еркіндікті дәріптеп, діннің үстемдігін сынға алды. Вольтер, Дидро және Руссо секілді ойшылдар секулярлық ойлаудың негізін қалады.
- Атеистік көзқараста болған атақты ғалымдар арасында Альберт Эйнштейн, Стивен Хокинг, Карл Саган және Ричард Докинз бар. Олар әлемді ғылыми тұрғыда түсіндіруге тырысып, діннен тыс көзқарас ұстанған. Бұл ғалымдардың идеялары қазіргі жаратылыстану мен философияда үлкен рөл атқарды.
- Кейбір атеистер өзін гуманист немесе агностик деп санайды. Гуманизм — бұл адам мен қоғам мүдделерін, мораль мен ақылды бірінші орынға қоятын бағыт. Ал агностицизм — құдайдың бар-жоғын дәлелдеу мүмкін емес деген ұстаным.
- Қазіргі таңда көптеген елдерде атеистердің саны артып келеді. Батыс Еуропа, Солтүстік Америка және Шығыс Азияда өзін дінге сенбейтін деп есептейтіндердің үлесі 40 пайыздан асады. Бұл үрдіс урбанизация мен білім деңгейінің артуымен байланыстырылады.
- Франция мен Чехия секілді мемлекеттерде атеизм ұлттық ерекшеліктің бір бөлігіне айналған. Бұл елдердің халқының көпшілігі өздерін ешбір дінмен байланыстырмайды. Мұндай көзқарас жиі секулярлы гуманизммен байланыстырылады.
- АҚШ-та Конституцияда ар-ождан еркіндігі бекітілгенімен, атеистер әлі де әлеуметтік стигмаға ұшырауы мүмкін. Оларды жиі әділетсіз түрде моральдық құндылықтардан ада немесе қоғамға енжар деп сипаттайды. Бұл — қоғамдық көзқарас пен заң арасындағы қайшылықтың мысалы.
- Атеизм моральдың жоқтығын білдірмейді. Утилитаризм немесе келісімшарттық мораль секілді көптеген этикалық жүйелер дінге негізделмеген. Атеистер өздерінің этикалық ұстанымдарын логика, жанашырлық және парасат арқылы қалыптастырады.
- Атеизмді ұстанған тарихи тұлғалар мемлекеттілік, мәдениет және ғылымның дамуына елеулі үлес қосқан. Мысалы, АҚШ-тың Тәуелсіздік декларациясының авторы Томас Джефферсон христиан догмаларын қабылдамаған. Оның көзқарасы деизм мен секуляризмге жақын болған.
- Атеистік философия бірнеше бағыттан тұрады, олардың ішінде позитивті, негативті, практикалық және теориялық атеизм бар. Позитивті атеист құдайдың жоқ екенін нақты айтады, ал негативті атеист жай ғана сенбейді. Практикалық атеист өмірін дінсіз өткізеді, теориялық пайымдаудан тыс.
- Өнерде де атеистік идеялар кеңінен таралған. Фридрих Ницше, Жан-Поль Сартр және Бертран Рассел сияқты ойшылдар өз шығармаларында дінді сынға алған. Бұл авторлардың еңбектері экзистенциализм мен қазіргі заманғы мораль философиясына әсер етті.
- Атеистік ұйымдар адам құқықтарын, білім мен ар-ождан бостандығын, зайырлы мемлекетті қолдап, белсенді жұмыс жүргізеді. Олар ағартушылық іс-шаралар, конференциялар мен басылымдар ұйымдастырады. Бұл ұйымдардың басты мақсаты — рационалды ойлауды дамыту.
- Кейбір атеистер өз көзқарастарын ашық айтпауға бейім. Бірқатар елдерде дін жеке мәселе ретінде қаралып, көпшілік алдында бұл туралы пікір білдіру әдепсіз саналады. Сондықтан атеистердің нақты саны ресми статистикадан жоғары болуы мүмкін.
- Кей мәдениеттерде атеизм зияткерлік тәуелсіздіктің белгісі ретінде қабылданады. Мұндай адамдар өмірді өз бетінше саралап, догмаларға сүйенбей түсінуге тырысады. Бұл — сыни ойлау мен ашықтықты қажет ететін жол.
- Атеизм руханилықты жоққа шығармайды. Кейбір атеистер әлеммен, табиғатпен немесе адамзатпен терең байланысты сезінуге болатынын айтады. Бұл бағытты зайырлы руханилық деп те атайды.
Бұл қызықты деректер атеизмнің тек дінді жоққа шығару емес, көпқырлы философиялық және әлеуметтік құбылыс екенін көрсетеді. Атеизм — бұл адам еркіндігіне, логика мен ғылымға негізделген көзқарас жүйесі. Ол түрлі қоғамдарда әртүрлі формада көрініс табады және рухани ізденістермен қатар өмір сүре алады. Осындай неймовірні фактілермен танысу қазіргі қоғамдағы дүниетаным алуан түрлілігін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
