Астероидтер — Күн жүйесінің алғашқы кезеңдерінен бері сақталып қалған шағын ғарыштық денелер. Олар пішіні мен көлемі жағынан әртүрлі және планеталардан кіші келеді, бірақ ғылыми зерттеулер үшін аса құнды болып есептеледі. Астероидтерді зерттеу арқылы ғалымдар Жердің пайда болуын, судың шығу тегін және тіпті тіршіліктің басталуын түсінуге тырысады. Бұл мақалада сіз астероидтер туралы біраз қызықты, тіпті таңғаларлық деректерді оқи аласыз. Төменде берілген мәліметтер сіз білмеуі мүмкін қызықты әрі танымдық фактілерден тұрады.
- Астероидтер негізінен тау жыныстарынан, металдардан және кейде мұздан құралған. Олар Күнді айналып қозғалады және планеталарға қарағанда әлдеқайда кіші. Көп астероидтің пішіні дұрыс емес, тегіс емес немесе сопақша келеді.
- Ең ірі астероид — Церера деп аталады, оның диаметрі шамамен 940 километр. Алғашқыда ол планета деп есептелген, алайда кейін карликовая планета қатарына жатқызылды. Церерада өте жұқа атмосфера мен салыстырмалы түрде дөңгелек пішін бар.
- Көптеген астероидтер Марс пен Юпитердің арасында орналасқан Астероидтер белдеуінде шоғырланған. Бұл аймақ Күн жүйесіндегі шағын денелердің ең тығыз топталған аймағы болып саналады. Алайда, Жерге жақын айналатын астероидтер де бар.
- Кейбір астероидтердің серіктері немесе өзара байланысқан қосарланған жүйелері болады. Мысалы, Ида атты астероидтің Дактиль атты шағын серігі бар. Бұл ғарыш денелерінің бір-бірімен гравитациялық әрекеттесуінің күрделілігін көрсетеді.
- Астероидтердің бетінде көптеген кратерлер болады, өйткені олар жиі бір-бірімен соқтығысады. Кейбір кратерлердің диаметрі жүздеген километрге жетуі мүмкін. Көптеген астероидтер қатты дене емес, бос тас-шағылдардың жиынтығы.
- Зерттеушілер астероидтер судың Жерге тасымалдануына қатысқан деп есептейді. Кейбір астероидтерде мұз түрінде су табылған. Бұл болашақта ғарыш ресурстарын игеру тұрғысынан маңызды.
- Астероидтер құрамына қарай бірнеше спектралды түрге бөлінеді. Көміртекті С-типі, металлды М-типі және тас жынысты S-типі жиі кездеседі. Олардың жарық спектрі зерттеу арқылы құрамын анықтауға болады.
- Жердің орбитасын кесіп өтетін кейбір астероидтер потенциалды қауіпті деп есептеледі. NASA сияқты агенттіктер олардың қозғалысын телескоптар арқылы үздіксіз бақылауда ұстайды. Бұл ықтимал қауіптің алдын алу үшін қажет.
- Алғашқы ашылған астероид — Церера, оны 1801 жылы итальян астрономы Джузеппе Пьяцци тапқан. Қазіргі уақытта миллионнан астам астероид белгілі және олардың саны жыл сайын артуда.
- Бірқатар ғылыми миссиялар астероидтерден үлгілер жинап, Жерге қайтарды. Мысалы, Жапонияның Hayabusa2 миссиясы Рюгу астероидінен үлгі алып келді, ал NASA-ның OSIRIS-REx жобасы Бенну астероидін зерттеді.
- Астероидтер планеталардың пайда болу тарихын түсінуге көмектеседі. Олар — Жер секілді планеталардың құрылыс материалы болған бастапқы денелердің қалдығы. Кейбір астероидтер органикалық молекулаларды қамтиды.
- Кейбір астероидтер Күн жүйесінен тыс траекторияларға шығып кетеді. Олардың мұндай қозғалысы гравитациялық өрістердің тарихи өзара әрекетін көрсетеді. Олар ұзақмерзімді ғаламдық динамиканы түсінуге мүмкіндік береді.
- 66 миллион жыл бұрын Жерге астероидтің құлауы динозаврлардың жойылып кетуіне себеп болды деген теория бар. Бұл оқиғаның ізін қазіргі Мексика аумағындағы Чиксулуб кратерінен көруге болады. Оның диаметрі шамамен 180 км.
- 30 маусым — Астероид күні ретінде атап өтіледі және бұл күнде ғылыми-көпшілік шаралар өтеді. Бұл күн адамдардың ғарыштағы қауіптер мен табиғи денелер туралы хабардарлығын арттыруға бағытталған.
- Астероидтерде платина, никель, темір секілді құнды металдар бар. Сондықтан олар болашақ ғарыш тау-кен өндірісінің нысаны ретінде қарастырылып отыр. Көптеген елдер осы бағыттағы технологияларды зерттей бастады.
- Астероидтер қозғалысын бақылау үшін арнайы каталогтар мен деректер базасы құрылады. Бұл олардың қозғалысын ондаған жылдар алға болжауға мүмкіндік береді. Қауіп төнген жағдайда алдын алу миссияларын жоспарлауға болады.
- Астероидтердің ұсақ бөлшектері Жерге метеориттер ретінде құлап жатады. Кейбір метеориттерде аминқышқылдары мен органикалық заттар табылған. Бұл — Жердегі тіршіліктің бастауында ғарыш денелері маңызды рөл атқаруы мүмкін деген гипотезаны қолдайды.
- Ғалымдар кей миссияларда астероидтің бетіне әдейі соққы жасап, ішкі құрылымын зерттейді. Deep Impact миссиясы Темпель-1 денесіне соққы беріп, шаң мен жыныс үлгілерін жинаған болатын.
- Кейбір астероидтер Күн жүйесінің жалпы бағытына қарсы қозғалады. Мұндай кері траекториялар өте сирек және ерекше динамикалық тарихты меңзейді.
Астероидтер туралы бұл қызықты мәліметтер олардың Жер мен бүкіл Күн жүйесінің дамуындағы ерекше орнын көрсетеді. Ғалымдар үшін әр астероид — Жердің тарихына апарар кілт іспетті. Олар зерттеудің жаңа көкжиектерін ашып, болашақ ғарыш технологиялары үшін пайдалы болмақ. Ғарышқа қызығушылық танытатын әр адам үшін астероидтер нағыз танымдық қазына болып саналады.
