Антарктика шөлі — Жер бетіндегі ең суық, ең қатал әрі ең аз зерттелген аймақтардың бірі. Көптеген адамдар шөлді ыстық құмдар мен шөлейт далалар деп елестетеді, бірақ Антарктида бұл стереотипті мүлде жоққа шығарады. Мұнда аяз, қатты жел, полярлы түн мен ерекше құрғақ ауа үстемдік етеді, ал бүкіл аймақты қалың мұз жапқан. Осы мұзды шөл көптеген табиғи құбылыстар мен ғылыми құпияларды сақтайды. Назарларыңызға сіз білмеуі мүмкін Антарктика шөлі туралы қызықты әрі таңғажайып мәліметтерді ұсынамыз.
- Антарктика шөлі — Жер шарындағы ең үлкен шөл, оның аумағы 14 миллион шаршы километрден асады. Бұл аумаққа түгелдей Антарктида құрлығы және оған жақын орналасқан аралдар кіреді.
- Түскен жауын-шашын мөлшері бойынша Антарктида тіпті Сахара шөлінен де төмен. Кейбір аудандарда жылына 20 миллиметрден аз жауын-шашын түседі, ал кейбір жерлерде ондаған жыл бойы жауын да, қар да жаумайды.
- Мұнда ауа температурасы өте төмен деңгейге жетеді: рекордтық көрсеткіш «Восток» станциясында –89,2°C-қа дейін тіркелген. Бұл — Жер бетінде тіркелген ең төмен температура.
- Антарктика шөлі қалың мұз қабатымен жабылған, мұздың орташа қалыңдығы 2,5–3 километр, кей жерлерде 4 километрден асады. Жердегі бүкіл тұщы судың 90 пайыздан астамы осы мұз түрінде шоғырланған.
- Қатал табиғи жағдайларға қарамастан, Антарктидада ерекше тіршілік иелері бар: мұнда миллиондаған пингвиндер, итбалықтар өмір сүреді, ал жағалау маңындағы суларда киттер, дельфиндер мен сан алуан балық түрлері кездеседі.
- Антарктиданың кейбір бөліктерінде «Құрғақ аңғарлар» деп аталатын, жер бетіндегі ең құрғақ аймақтар орналасқан. Бұл жерлерде желдің жылдамдығы сағатына 300 километрден асады, ал ылғал мүлде жоқтың қасы. Бұл аңғарлар Марс бетіне ұқсайды, сондықтан олар басқа ғаламшардағы тіршілікті зерттеуге арналған ғылыми тәжірибелерге жиі қолданылады.
- Антарктида ешбір елге тиесілі емес және оның аумағы халықаралық келісімдер арқылы мемлекеттерден тыс деп есептеледі. Антарктида туралы келісім бойынша мұнда тек ғылыми жұмыстарға рұқсат етілген, әскери және коммерциялық мақсаттарға тыйым салынған.
- Антарктика шөлінде ондаған халықаралық ғылыми станциялар жұмыс істейді, мұнда жыл бойы әлемнің түкпір-түкпірінен келген ғалымдар тұрады. Жазғы уақытта мұнда 4000-ға жуық адам болады, ал қыста олардың саны бірнеше жүз адамға дейін азаяды.
- Антарктикада күн сәулесі ерекше таралады: жазда бірнеше ай бойы күн мүлде батпайды, яғни полярлы күн болады, ал қыста полярлы түн басым, бұл кезде тек жұлдыздар мен полярлы шұғыла жарық береді.
- Бұл шөлде жел өте қатты соғады, ал суықтың әсері ауа температурасына қарағанда әлдеқайда қатты сезіледі. Осындай желдер қар мен мұздың үлкен қабаттарын орын ауыстырып, ерекше қар бархандарын түзейді.
- Антарктида — тұрақты халқы жоқ жалғыз құрлық. Мұнда ешқандай қала, ауыл немесе жол жоқ, бүкіл инфрақұрылым тек ғылыми станцияларды қамтамасыз етуге бағытталған.
- Антарктика шөлінде табиғаттың көне артефакттары сақталған: мұз қабатында атмосфераның ежелгі бөлшектері, шаң-тозаң және тіпті ежелгі дәуірлердің іздері қатып қалған, бұл Жердің климаттық тарихын зерттеуге мүмкіндік береді.
- Бұл жерде әлемдегі ең ірі айсбергтер қалыптасады: олардың кейбірі ірі қалалармен пара-пар көлемге жетеді және мұхитта бірнеше жыл бойы ерімей қалқып жүреді.
- Мұз бен қардан бөлек, Антарктидада «мұзды метеориттер» де кездеседі — ғарыштан түскен тастың бөлшектері ерекше жағдайда жақсы сақталған.
- Антарктика шөлінде әлемдегі ең оңтүстік белсенді жанартау — Эребус орналасқан. Бұл жанартау ерекше мұз үңгірлері және тұрақты газ, лава ағынымен ғалымдарды таңғалдырады.
- Антарктида маңындағы мұхит ағыстары ерекше және бүкіл планетаның климатына әсер етеді. Дәл осы жерде ең күшті салқын ағыстар түзіліп, дүниежүзілік мұхиттың температурасын реттейді.
- 1983 жылы Антарктидада алғаш рет «қанды мұзды сарқырама» феномені тіркелген — бұл кезде мұздық арасынан темірге бай, қызыл түсті су ағып шығады. Бұл табиғи құбылыс мұзды шөлдің символына айналған.
- Антарктика шөлі климаттың өзгеруін зерттеуге арналған маңызды зертханалық аймақ, өйткені мұндағы мұз қалыңдығы мен жауын-шашын мөлшеріндегі аздаған өзгерістер жаһандық процестерге тікелей әсер етеді.
- Ғылыми деректерге сәйкес, Антарктида мұзының астында мыңдаған көлдер бар, олардың ішінде Восток көлі — әлемдегі ең ірі мұзасты көлдердің бірі. Бұл ерекше оқшау экожүйелер, оларда тіршіліктің жаңа формалары болуы мүмкін.
- Экстремалды жағдайларға қарамастан, жаз айларында Антарктикада нағыз тіршілік жанданады: миллиондаған теңіз құстары ұя басуға келеді, ал теңіз пілі, итбалық, киттер жағалауға шығады.
Осы таңғаларлық және қызықты мәліметтер Антарктика шөлінің табиғаты мен құпиялары қаншалықты ерекше екенін көрсетеді. Бұл аймақ ғалымдар мен саяхатшыларды үнемі таңғалдырғанымен, болашақ ұрпаққа әлі де көптеген сыр сақтауда. Сіз бұл шөлдегі табиғи құбылыстар мен рекордтардың алуан түрлілігін білмеуіңіз мүмкін, алайда дәл осы ерекшеліктер Антарктиданы Жер планетасының нағыз қазынасына айналдырады. Осы қызықты фактілермен танысу арқылы сіз әлемге жаңа көзқараспен қарап, оның таңғажайып көпқырлылығын сезіне аласыз.
