Бадам – әлемдегі ең құнды жаңғақтардың бірі саналады, дегенмен ботаникалық тұрғыдан ол жаңғақ емес. Оның бай дәмі, алуан түрлі қасиеттері мен тағам дайындаудағы және косметологиядағы кең қолданысы көптеген мәдениеттерде бадамды танымал етті. Бұл ерекше өсімдік туралы сіз білмеуі мүмкін көптеген қызықты әрі таңғаларлық деректер бар. Назарларыңызға бадамның ғажайып әлеміне үңілуге көмектесетін қызықты әрі танымдық фактілер тізбегін ұсынамыз.
- Бадам шын мәнінде жаңғақ емес, ол – жемістің дәні. Ол қатты қабықтың ішінде өседі, ал қабығы өз кезегінде жасыл сливаға ұқсас қалың сыртқы қабықпен қапталған. Бізге таныс бадам дәні осы қабықтардан тазарған соң ғана пайда болады.
- Әлемдегі бадамның ең ірі өндірушісі – АҚШ, әсіресе Калифорния штаты. Бұл аймақ бүкіл әлемдік бадам өндірісінің шамамен 80 пайызын қамтамасыз етеді. Бұл дақыл суды көп қажет ететіндіктен, фермерлер заманауи суару әдістерін қолданады.
- Бадам – адамдар өсіре бастаған алғашқы мәдени өсімдіктердің бірі. Археологиялық зерттеулер бадамның 4000 жылдан астам уақыт бұрын Таяу Шығыста өсірілгенін көрсетеді. Ежелгі мысырлықтар бадамды фараондардың қабіріне мәңгілік өмірдің белгісі ретінде қойған.
- Бадамның екі негізгі түрі бар: тәтті және ащы. Ащы бадам құрамында амигдалин бар, ол уытты цианидке айналуы мүмкін. Сондықтан ащы бадамды шикі күйінде жеуге болмайды, оны міндетті түрде өңдеуден өткізу керек.
- Бадам антиоксиданттарға бай болғандықтан, оны «жастықтың көзі» деп атайды. Ең пайдалы заттар бадамның қоңыр қабығында шоғырланған, ал ол қабықты көпшілік алып тастайды. Сол себепті бадамды қабығымен жеу ұсынылады.
- Бадамнан әлемдегі ең танымал өсімдік сүтінің бірі – бадам сүті дайындалады. Ол дәмінің жұмсақтығы, төмен калориялығы және лактозаның болмауымен ерекшеленеді. Бадам сүті вегандар мен сүт өнімдерін көтере алмайтын адамдар үшін таптырмас балама.
- Бадам майы косметологияда мыңдаған жылдан бері қолданылады. Ол теріні керемет ылғалдандырып, шашты қоректендіріп, қартаю процесін баяулатады. Ежелгі Рим мен Мысыр әйелдері бадам майын ерекше бағалаған.
- Бадам холестерин деңгейін төмендетуге көмектеседі. Оның құрамындағы моноқанықпаған майлар жүрек-қантамыр жүйесінің жұмысына оң әсер етеді. Дәрігерлер бадамды қалыпты мөлшерде күнделікті рационға қосуды ұсынады.
- Бадам гүлдеген кезде егістіктер ақшыл қызғылт түске боялып, нағыз гүл теңізіне айналады. Бұл көрініс соншалықты әсерлі, Испания, Израиль және АҚШ-та бадам гүлдеуінің құрметіне арнайы фестивальдер өткізіледі. Оның нәзік иісі араларды қатты тартады.
- Аралар бадам ағаштарын тозаңдандыруда шешуші рөл атқарады. Егер аралар болмаса, ағашта жеміс түзілмейді, сондықтан көктемде бадам бақтарына арнайы омарталар жеткізіледі. Калифорниядағы бадам өндірісі АҚШ-та ара қызметін ең көп пайдаланатын сала саналады.
- Бадам магний, кальций, фосфор және Е дәруменіне бай, сондықтан оны «супертағам» деп атайды. Ол сүйектерді нығайтады, тері денсаулығын жақсартады және мидың жұмысын белсендіреді. Кейбір зерттеулер бадамның есте сақтау мен зейінге оң әсер ететінін көрсеткен.
- Кейбір бадам түрлері қабығынан тазартылып арнайы кондитерлік өнімдерге арналады. Мұндай дәндердің түсі ақ, дәмі жұмсақ, марципан, тәттілер мен десерттерге жақсы үйлеседі. Бұл бадам түрі жұмсақ құрылымымен де ерекшеленеді.
- Испания бадам өндіру көлемі жағынан АҚШ-тан кейінгі екінші орында тұр. Бұл елде ерекше дәмі мен хош иісі бар дәстүрлі сұрыптар өсіріледі. Туррон сияқты испан бадам тәттілері ұлттық мәдени мұраға айналған.
- Шығыс мәдениеттерінде бадам құнарлылық пен бақыттың символы ретінде бағаланады. Ол үйлену тойларында және басқа да салтанатты шараларда молшылықтың белгісі ретінде ұсынылады. Кейбір дәстүрлерде бадам мерекелік дастарханның міндетті бөлігі саналады.
- Ең қымбат бадам – пестицидтер қолданылмайтын экологиялық таза бадам. Мұндай бадам табиғи дәмімен және денсаулыққа пайдасымен ерекшеленеді, бірақ өсіру ерекшелігіне байланысты бағасы жоғары. Ол арнайы сертификатпен белгіленеді.
- Бадам әлемнің түрлі елдерінің асханаларында кеңінен қолданылады: үнді, қытай, итальян және мароккалық тағамдарда. Оны етке, күрішке, тәттілерге және сусындарға қосады. Кейбір рецепттерде бадам қоюландырғыш немесе дәм беретін қоспа ретінде пайдаланылады.
- Бадам қабығы тасталмайды, ол отын немесе тыңайтқыш ретінде қолданылады. Сонымен қатар, ол экологиялық құрылыс материалдарының толтырғышы ретінде де қолданылады. Бұл – өсімдіктің барлық бөлігін тиімді пайдаланудың мысалы.
- Орта ғасырларда бадам өте қымбат болғандықтан, байлардың ғана асы саналған. Оны Таяу Шығыстан керуендермен алып келіп, күміс қораптарда сақтаған. Ораза кезінде асылзадаларға арналған бадам сүті арнайы дайындалатын.
- Аңыз бойынша, бадам ағашын Афина тәңірі рух күшінің символы ретінде жаратқан. Аңызда бұл ағаш су жоқ жалаңаш жартас бетінде де гүлдеген екен. Содан бері бадам – төзімділік пен қайта жаңғырудың белгісі ретінде құрметтеледі.
- Бадам кей адамдарда, әсіресе балаларда аллергия туғызуы мүмкін. Ол ең көп таралған аллергендердің бірі саналып, оның өнімдерін тұтыну кезінде абай болу қажет. Аллергиялық белгілер бадамды тұтынған кезде де, оның өнімдерімен жанасқанда да байқалуы мүмкін.
Бадам – жай ғана дәмді тағам емес, ол адамзат тарихымен, мәдениетімен және денсаулықпен тығыз байланысты ерекше өсімдік. Бұл қызықты деректер оның ғасырлар бойғы маңыздылығын және қазіргі өмірдегі орнын дәлелдейді. Бадам – тағам да, дәрі де, символ да, өнеркәсіп шикізаты да. Сіз бұл кішкентай дәннің осыншама мол мүмкіндіктерге ие екенін білмеуіңіз мүмкін еді.
