Пияз – адамзат ең ерте өсіріп, тағамға қолдана бастаған көкөністердің бірі. Ол әлемнің дерлік барлық асханаларында қолданылады, тағамға хош иіс, дәм және пайдалы қасиеттер береді. Алайда пияздың құндылығы тек кулинарлық маңызымен шектелмейді, оның тарихында, биологиялық ерекшеліктерінде және мәдени рөлінде көптеген қызықты жайттар бар. Төменде пияз туралы қызықты фактілер, таңғаларлық мәліметтер және сіз білмеуі мүмкін танымдық деректер ұсынылған. Олар бұл көкөніске мүлде жаңа көзқараспен қарауға көмектеседі.
- Пияздың қолданылу тарихы өте ежелгі. Археологтар оны Ежелгі Мысыр перғауындарының қабірлерінен тапқан. Мысырлықтар пиязды қабатының көптігіне байланысты мәңгі өмірдің белгісі деп санаған. Ол тек тамақ емес, қасиетті рәсімдердің бір бөлігі болған.
- Пияз өте төзімді әрі қарапайым күтімді қажет ететін дақыл. Ол әртүрлі топырақта және климаттық жағдайларда өсе алады. Оны Антарктидадан басқа барлық құрлықта өсіреді. Сондықтан пияз әлемдегі ең кең таралған көкөністердің бірі.
- Пияздың құрамында пайдалы заттар мол. Ол С және B6 дәрумендерін, калийді және антиоксиданттарды қамтиды. Пияздағы кейбір қосылыстар иммунитетті күшейтіп, ағзаның инфекцияларға қарсы тұру қабілетін арттыра алады. Халық медицинасында пиязды суық тиюге қарсы табиғи құрал ретінде қолданған.
- Пиязды кескенде көзден жас шығатын себебі бар. Ондағы күкіртті қосылыстар кесу кезінде ферменттермен әрекеттесіп, көзді тітіркендіретін газ бөледі. Осыған байланысты адамдар пияз турағанда жылайды. Пиязды алдын ала суыту немесе өткір пышақ қолдану бұл әсерді азайтады.
- Пияздың түсі оның сортына байланысты. Ақ, сары және қызыл пияздар ең танымал түрлер болып есептеледі. Қызыл пиязда антиоксиданттар көбірек, ал ақ пияз дәмі жағынан жұмсағырақ. Әрқайсысы аспаздықта өз орнымен ерекшеленеді.
- Пияздың табиғи бактерияға қарсы қасиеттері бар. Оның шырыны кейбір бактериялардың өсуін бәсеңдетуі мүмкін. Бұрын адамдар пиязды науқастардың бөлмесіне қойып, ауаны зиянды әсерлерден тазартады деп сенген. Қазіргі зерттеулер бұл құбылыстың белгілі бір ғылыми негізі бар екенін растайды.
- Пияз тек тағамда ғана емес, косметологияда және медицинада да қолданылады. Пияз сығындысы теріні жаңартуға және шашты нығайтуға арналған құралдарда кездеседі. Пияз маскалары шаш түсуін азайтуда көмектеседі. Сондай-ақ ол терінің қалпына келуіне ықпал етуі мүмкін.
- Кейбір аймақтарда тәтті пияз сорты өсіріледі. Мұндай пияздың дәмі өте жұмсақ, оны кейде шикідей де жей береді. АҚШ-тағы Видалия сорты ең танымал тәтті пияздардың бірі. Ол салаттарда және термиялық өңдеусіз тағамдарда кеңінен қолданылады.
- Пияз ұзақ сақтала алады. Егер оны құрғақ және қараңғы жерде сақтаса, бірнеше ай бойы бұзылмайды. Бұл қасиеті тоңазытқыш жоқ дәуірлерде үлкен маңызға ие болған. Пияздың жақсы сақталуы қыста да тамақ қоры ретінде қолдануға мүмкіндік берген.
- Пияз әлемдік аспаздықта маңызды орын алады. Ол сорпалардың, тұздықтардың, қуырымалардың және ет тағамдарының негізгі компоненттерінің бірі. Қуырылған, бұқтырылған немесе карамельденген пияздың дәмі мен иісі әртүрлі болады. Оның әмбебаптығы оны ас үйдегі ең қажет өнімдердің қатарына қосады.
- Кейбір халықтарда пияз символдық мәнге ие. Мысалы, Болгарияда оны Рождестволық салттарда үйді қорғау үшін қолданады. Түркия мәдениетінде пияз қонақжайлылықтың белгісі болып саналады. Осылайша пияз дәстүрлерде де ерекше орын алады.
- Пияздың құрамындағы жасұнық ас қорытуға пайдалы. Тұрақты тұтыну ішек жұмысын жақсартады. Сонымен қатар пияз қандағы қант деңгейін реттеуге көмектесетін табиғи қосылыстарға ие. Сондықтан пияз көптеген емдік және диеталық тамақтану жүйелерінде кездеседі.
Пияз – күнделікті көрінетін, бірақ тарихы, өз жүйесі және мәдени маңызы үлкен өнім. Ол адамды тағамда, емдеуде және тұрмыста ұзақ уақыт бойы бірге келе жатыр. Оның қарапайымдылығының артында терең мән мен пайда жатыр. Сіз білмеуі мүмкін, бірақ әрбір пияз қабығы адамзат тарихының бір бөлігіне айналған.
