Ежелгі Мысыр әрдайым өз құпиясымен, сиқырымен және терең сенімдерімен адамдарды таңғалдырған. Мысыр мифологиясы – адамзат тарихындағы ең көне әрі ең күрделі наным жүйелерінің бірі, онда әрбір құдай, рәміз және салт-жораның өзіндік мәні бар. Бұл сенімдер тек діни өмірге ғана емес, саясатқа, өнерге, архитектураға және медицинаға да ықпал еткен. Кейбір мифтер мен бейнелердің терең мағынасы бүгінгі күнге дейін ғалымдарды таңқалдырады. Төменде сіз бұрын білмеген қызықты және танымдық деректер келтірілген.
- Мысыр құдайлары көбінесе адам денесі мен жануардың басымен бейнеленген, бұл олардың қасиеттерін білдірген. Мысалы, Анубис шакалдың басымен суреттелді, себебі шакалдар мола маңында жиі кездесетін, сондықтан ол мумиялау мен жерлеудің қамқоршысы саналған. Адам мен жануар бейнелерінің бірігуі табиғат пен адам әлемінің тұтастығын көрсеткен.
- Осирис Мысырдың алғашқы патшасы саналып, адамдарға егіншілік пен заң үйреткен. Оның інісі Сет қызғанышпен оны өлтіріп, денесін бөліп тастаған, бірақ әйелі Исида денесін жинап, қайта тірілткен. Бұл аңыз қайта туылу мен мәңгілік өмірдің нышанына айналған.
- Исида барлық тіршіліктің анасы және қамқоршысы ретінде қадірленген. Ол аналық мейірім мен адалдықтың бейнесі саналып, даналықтың құдайы деп танылған. Оның культі Мысыр шегінен асып, Грекия мен Римде де кеңінен таралған.
- Ра құдайы күннің символы болған және бүкіл өмірдің жаратушысы ретінде танылған. Ол күн сайын аспанда қайықпен жүзіп, түнде жер асты әлеміне түсіп, хаостың айдаһары Апоппен шайқасқан. Бұл миф жарық пен қараңғылықтың мәңгілік күресін бейнелеген.
- Мысырлықтар адамның жаны өлгеннен кейін Осирис сотына барады деп сенген. Жүрегі Маат құдайының шындығын білдіретін қауырсынмен өлшенген. Егер жүрек жеңіл болса, жан мәңгілік өмірге өтеді, ал ауыр болса — оны Аммат атты құбыжық жұтқан.
- Маат құдайы тек әділдіктің емес, әлемдік үйлесімнің де символы болған. Ол ғаламдағы тәртіптің негізі деп есептелген, ал әрбір перғауын оның қағидаларын сақтауға міндетті болған. Маатсыз әлем хаосқа айналады деп сенген.
- Сет — шөлдің, дауыл мен тәртіпсіздіктің құдайы, әрі басқа құдайлардың басты жауы болған. Оны әртүрлі жануардың белгілерін біріктірген бейнеде көрсеткен, бұл оның болмысының күрделілігін көрсеткен. Соған қарамастан, кейде ол Ра құдайына қараңғылық күштерімен күресте көмектескен.
- Мысыр мифологиясында екі мыңнан астам құдай мен рух болған. Кейбіреулер тек белгілі бір қалада ғана құрметтелген: Мемфисте — Птах, Фивада — Амон, ал Гелиополисте — Ра. Бұл әр аймақтың өзіндік рухани ерекшелігін көрсеткен.
- Мысықтар қасиетті жануарлар саналып, Бастет құдайына арналған. Мысықты өлтіру, тіпті кездейсоқ болса да, ауыр қылмыс болып есептелген. Бастет ғибадатханаларында жүздеген мысық болған, олардың денесі мумияланып, құрметпен жерленген.
- Мысырлықтардың өлімнен кейінгі өмірге деген сенімі өте егжей-тегжейлі болған. Жан көптеген сынақтар мен жын-перілерге толы жолдан өтуі тиіс деп есептелген. Сол үшін қабірлерге «Өлілер кітабын» қойып, онда жанды қорғауға арналған сиқырлы мәтіндер жазылған.
- Қаршыға Гор құдайының символы болған, ол аспан мен перғауындардың қорғаушысы деп саналған. «Гордың көзі» деп аталатын белгі бақыт пен денсаулық әкелетін тұмар ретінде пайдаланылған. Бұл таңба әлі күнге дейін қорғаныш рәмізі ретінде қолданылады.
- Перғауындар жер бетіндегі тірі құдайлар саналған. Олардың билігі құдай еркі ретінде қабылданған, ал өлімнен кейін олар Осириске айналады деп сенген. Осылайша перғауындар адамдар мен аспан әлемінің арасындағы байланыс болған.
- Әр адамның бірнеше рухани болмысы бар деп сенген — «Ка», «Ба» және «Ах». «Ка» — өмірлік күш, «Ба» — жеке жан, ал «Ах» — құдайлармен бірігіп, рухани кемелденген күй. Сондықтан денені сақтау арқылы жанның мәңгілік өмірі қамтамасыз етіледі деп есептелген.
- Мумиялау рәсімі діни ғана емес, символдық мағынаға да ие болған. Денені сақтау жанның тұрақтылығын қамтамасыз еткен, себебі рух өз тәнінсіз өмір сүре алмайды деп сенген. Денені маймен сүртіп, иіссулармен өңдеп, зығыр матамен орап, ішкі ағзаларды арнайы каноптарға салған.
- Табиғи құбылыстарды да мифтер арқылы түсіндірген. Ніл өзенінің тасуы Исиданың қайғыдан ағызған көз жасы деп саналатын. Осылай табиғат құдайлық күштің көрінісі ретінде қабылданған.
- Ғибадатханаларда рәсімдерді тек абыздар орындай алған. Қарапайым халық құдайлардың мүсіндерін көре алмаған және тек ғибадатхана сыртында сый-тарту қалдырған. Бұл олардың құдайларға құрмет көрсетуінің бір түрі болған.
- Тұмарлар мысырлықтардың өмірінде ерекше рөл атқарған. Олар алтыннан, тастан немесе фаянстан жасалып, скарабей, қауырсын, көз немесе анх түрінде болған. Әр тұмар зұлым рухтардан қорғайтын және сәттілік әкелетін қасиетке ие деп сенген.
- Скарабей қайта туылудың және мәңгіліктің символы болған. Бұл қоңыз күннің қозғалысын еске салғандықтан, күннің мәңгілік айналымымен байланыстырылған. Мумиялармен бірге қойылған скарабей тұмары жанның қайта тірілуін қамтамасыз етеді деп есептелген.
- Сиқырлы мәтіндер мен дұғалар үлкен күшке ие деп саналған. Олар қабір қабырғаларына, саркофагтарға және папирусқа жазылған. Сөз киелі деп есептеліп, жазу өнері сиқырлық қабілет ретінде бағаланған.
- Хатор құдайы махаббаттың, сұлулықтың және аналық мейірімнің бейнесі болған. Оны сиыр мүйізі мен күн дискісімен бейнелеген. Халық оған гүл, музыка және шарап ұсынып, ризашылық білдірген.
- Тот құдайы білімнің, жазудың және уақыттың қамқоршысы болған. Оны ибис немесе маймыл басымен суреттеген және ол иероглиф жазуын ойлап тапқан деп есептелген. Египеттіктер Тот Осирис сотында шешімдерді жазып отырады деп сенген.
- Түстер мен бояулардың да қасиетті мәні болған. Қара — құнарлылық пен қайта туу, ақ — тазалық, ал қызыл — энергия мен қауіптілік белгісі саналған. Түстер тек сәндік үшін емес, рухани мағына беру мақсатында қолданылған.
- Мысыр мифологиясы грек және рим мәдениетіне үлкен әсер еткен. Көптеген құдайлар грек құдайларымен теңестірілген — мысалы, Исида Деметрамен, ал Осирис Диониспен байланыстырылған. Осы мәдени алмасу мысырлық мұраның мыңдаған жылдарға сақталуына себеп болды.
- Ніл өзені тіршілік иесі ретінде құрметтелген. Адамдар оған сыйлықтар ұсынып, оның тасуын және құнарлылығын тілеумен болған. Нілсіз Мысыр өмір сүре алмас еді, сондықтан ол тіршіліктің құдайы ретінде қабылданған.
Мысыр мифологиясы – адамзаттың рухани дамуының айғағы, онда табиғат пен құдайлар әлемі біртұтас өмір сүрген. Бұл ғажайып және қызықты деректер ежелгі мысырлықтардың дүниетанымының тереңдігін көрсетеді. Олардың мұрасы өнерде, сәулетте және мәдениетте бүгінге дейін сақталып келеді. Египет аңыздарының таңғажайып әлемі мыңдаған жыл өтсе де, әлі күнге дейін адамдарды шабыттандырады және таң қалдырады.
