Платон – философия мен әлемдік мәдениеттің тарихындағы ең ықпалды тұлғалардың бірі. Оның идеялары батыс ой-санасының негізін қалыптастырып, бүгінгі күнге дейін білім беру, этика, саясат пен метафизикаға әсерін тигізіп келеді. Сократтың шәкірті әрі Аристотельдің ұстазы болған Платон материалдық және рухани әлемді қамтитын тұтас философиялық жүйе құрды. Оның өмірі саяхаттармен, көңіл толмаушылықпен және шындықты іздеумен өтті. Төменде сіз білмеуіңіз мүмкін болған Платон туралы қызықты деректер ұсынылады.
- Платонның шын есімі Аристокл болған. Ол Платон деген лақап атты кең иықты дене бітіміне, маңдайына немесе жазу мәнеріне байланысты алған. Ол осы есіммен философия тарихына енді.
- Платон шамамен б.з.д. 427 жылы Афинада ақсүйек отбасында дүниеге келген. Оның туыстарының арасында атақты заңгер Солон да болған, бұл оның жоғары текті шыққанын көрсетеді. Ол өз дәуіріндегі ең сапалы білім алған.
- Жастық шағында Платон поэзия мен драматургияға қызыққан. Ол трагедиялар мен лирикалық шығармалар жазған, бірақ аңыз бойынша Сократпен танысқаннан кейін барлық өлеңдерін өртеген. Сократтың ілімі оны философиялық ізденістерге итермеледі.
- Платон Сократтың өлім жазасына кесілгеніне куә болған, бұл оның қоғам мен әділеттілік туралы көзқарасына қатты әсер етті. Ол демократияны сынға алған, себебі оны тирандыққа немесе жауапсыз басқаруға апаратын жүйе деп санаған. Оның саяси көзқарастары «Мемлекет» атты еңбегінде көрініс тапқан.
- Ол Батыс өркениетіндегі алғашқы оқу орны – Академияны негіздеген, ол 900 жылдан астам уақыт жұмыс істеген. Академия жай мектеп қана емес, сонымен қатар философия, ғылым және өнер талқыланатын зерттеу орталығы болған. Онда жас Аристотель білім алған.
- Платон өз еңбектерін диалог түрінде жазған, онда Сократ жиі басты кейіпкер ретінде кездеседі. Бұл форма әртүрлі пікірлерді көрсетуге және дәлелдердің тереңдігін жеткізуге мүмкіндік берді. Бұл диалогтар әдеби стиль мен философиялық мазмұнның үйлесімі болды.
- Ол идеялар әлемі туралы тұжырымдама ұсынған, онда шынайы, мәңгілік формалар өмір сүреді, олар сезім арқылы қабылданбайды. Оның айтуынша, материалдық әлем – тек шындықтың көлеңкесі. Бұл көзқарас христиан теологиясы мен ортағасырлық философияға үлкен ықпал етті.
- Платон жанның мәңгілік екеніне және өмірге келмей тұрып идеялар әлемінде шынайы білім алатынына сенген. Оның айтуынша, үйрену – жан бұрын білген нәрсені еске түсіру ғана. Бұл таным теориясы бүгінге дейін философиялық пікірталастар тудырып келеді.
- «Мемлекет» атты еңбегінде ол даналық пен шындықты сүйетін философтар басқарған идеалды мемлекетті сипаттайды. Ол идеяларды толық түсінгендер ғана әділ басқара алады деп санаған. Қоғам үш тапқа бөлінуі керек деп есептеген – басшылар, жауынгерлер және шеберлер.
- Платон Египетке, Италияға және Сицилияға саяхат жасаған. Сиракуз қаласында ол тиран Дионисийге философиялық басқару идеясын енгізуге тырысқан, бірақ сәтсіздікке ұшыраған. Тіпті оны құлдыққа сатқан, бірақ достары сатып алып босатқан.
- «Тимей» диалогында ол Әлемнің ақылмен жаратылғанын сипаттайды, мұнда Демиург атты құдайлық жаратушы бар. Бұл еңбек әлемнің құрылымы, гармониясы және геометриясы туралы кейінгі ойларға негіз болған. Осы диалогта Атлантида туралы аңыз да алғаш рет айтылған.
- Атлантида туралы Платонның аңызы бүгінгі күнге дейін археологтарды, жазушыларды және фантастика жанрын шабыттандырады. Ол табиғи апат салдарынан жойылған қуатты өркениет жайында баяндаған. Бұл оқиғаның шынайылығы әлі де талқылануда.
- Платон математикаға ерекше мән берген, оны мәңгілік ақиқатқа апарар кілт деп санаған. Академияның кіреберісінде геометрия білмегендерге кіруге болмайтыны туралы жазу болған. Математика ол үшін құрал ғана емес, ақиқатқа жақындаудың жолы болған.
- Ол этика мәселелеріне де көп көңіл бөлген, жақсылықтың, ізгіліктің және жанның үйлесімінің табиғатын зерттеген. Оның айтуынша, әділеттілік – жанның әр бөлігі өз міндетін атқаратын жағдай. Бұл идеялар еуропалық моральдің негізін салды.
- Платонның барлық шығармалары бүгінге дейін сақталған, бұл көне заман философиясы үшін сирек жағдай. Олар шәкірттері мен көшірушілердің арқасында жеткен. Қазіргі заман университеттерінде де оның идеялары зерттеліп келеді.
- Платон шамамен б.з.д. 347 жылы 80 жастан асқан шағында қайтыс болған. Ол өзінен кейін еуропалық ойлаудың негізін қалдырған мұра қалдырды. Оның ықпалы әлі де азайған жоқ.
Бұл ғажайып деректер Платонның тек данышпан ғана емес, адамзат ойының бағыт-бағдарын айқындаған ұлы тұлға екенін дәлелдейді. Сіз бұл фактілердің көбін бұрын білмеген де шығарсыз. Оның идеялары сан ғасырлар бойы ғылымның, философияның және мәдениеттің негізін қалады. Платонның мұрасы қазіргі заманға дейін өзектілігін жойған жоқ.
