Язычество — бұл тек көне наным жүйесі ғана емес, сонымен қатар мыңдаған жылдар бойы адамзат мәдениеті мен дүниетанымын қалыптастырған рухани әлем. Әлемнің әр түкпірінде адамдар табиғат күштеріне, аспан денелеріне, ата-баба рухтарына және сан түрлі тәңірлерге табынып, өздерінің ерекше құдайлар пантеонын мен салт-жоралғыларын жасаған. Бұл сенім жүйесі фольклорда, күнтізбелік дәстүрлерде, халықтық әдет-ғұрыптарда және қазіргі кейбір мерекелерде өз ізін қалдырды. Көптеген элементтері христиан діні келгеннен кейін де халықтық дәстүрлер арқылы сақталып қалды. Назарларыңызға сіз білмеуі мүмкін болған, бірақ өте қызықты мәліметтер ұсынылады.
- Язычество сөзі латынның paganus деген сөзінен шыққан, ол бастапқыда ауыл тұрғынын білдірген. Кейін бұл атау христиан дінін қабылдамаған адамдарға қатысты қолданылды. Бұл христиан діні алдымен қалаларда таралып, ауылдарда дәстүрлі сенімдер ұзақ сақталғанын көрсетеді.
- Язычество біртұтас дін емес, әрбір аймақта өз тәңірлері, салттары мен аңыздары бар көптеген жергілікті культтерден құралған. Скандинавияда Один мен Торға, славяндарда Перун мен Велеске, ал Египетте Ра мен Исиске табынған. Бұл сенімдер жүйесін өте алуан түрлі етіп қалыптастырды.
- Табиғат көптеген язычество сенімдерінде тірі, қасиетті күштерге толы деп саналды. Ормандар, өзендер, таулар мен ағаштар киелі орындар ретінде құрметтелді. Адамдар тек құдайларға ғана емес, табиғат рухтарына да сый құрбандық жасаған.
- Язычестволық мерекелер көбіне жыл мезгілінің ауысуы, күн мен түннің теңелуі және күн тоқырауымен тығыз байланысты болған. Мысалы, Купала, Йоль немесе Самайн мерекелері маңызды астрономиялық уақыттарға сәйкес келген. Бұл ауыл шаруашылығын табиғаттың ырғағына сәйкестендіруге мүмкіндік берген.
- Көптеген халықтарда жастарды ересек өмірге өткізу үшін арнайы бастан өткеру рәсімдері болған. Бұл рәсімдерде би, киім ауыстыру, сынақтар немесе құрбандық шалу сияқты әрекеттер жасалған. Олар қоғам ішіндегі тәртіп пен рөлдерді анықтайтын маңызды салт болған.
- Язычестволық абыздар тек діни қызмет атқарушылар емес, сонымен қатар емші, жұлдызшы, кеңесші және ұстаз болған. Кельттерде оларды друидтер, ал славяндарда волхвтар деп атаған. Олардың білімі ауызша жеткізіліп, қарапайым халыққа құпия болып қалған.
- Язычество рәсімдері көбіне ашық далада, табиғат аясында өткен, храмдарда емес. Киелі тоғайлар, тас шеңберлер, бұлақтар мен үңгірлер дұға мен құрбандық шалатын орын ретінде танылған. Бұл қасиетті кеңістік туралы өзгеше түсінікті білдіреді.
- Әйел құдайлар язычествода еркек құдайлармен бірдей немесе одан да маңызды рөл атқарған. Жер-ана бейнесі құнарлылықтың, өмір мен өлімнің символы болған. Кейбір халықтарда аналық культ үстемдік еткен.
- Язычество қазіргі діндер сияқты соқыр сенімді талап етпеген, ол практикалық әрекетке, жеке тәжірибеге және рәсімге негізделген. Адамдар құдайларға тек көмек, қорған немесе сәттілік қажет болған кезде жүгінген. Бұл сенім жүйесін икемді әрі өмірге жақын еткен.
- Көптеген язычество мәдениеттерінде өлгеннен кейінгі өмірге сенім болған, бірақ бұл сенімдер түрліше сипатталған. Скандинавтарда батырлар Вальхаллаға барады деп сенсе, славяндарда олар Ирийге аттанады деген түсінік болған. Бұл көзқарастар әр халықтың өмірге деген өзіндік философиясына байланысты дамыған.
- Язычество көбіне шамандықпен тығыз байланыста дамыған, яғни адам рухтармен транс немесе экстаз арқылы байланыс орната алады деп есептелген. Шамандар ауруды емдеп, болашақты болжап, табиғатқа ықпал ете алатын тұлғалар болған. Мұндай тәжірибелер Сібір, Солтүстік Америка мен Орталық Азия халықтарында кең таралған.
- Язычестволық белгілер мен символдар терең мәнге ие болып, киім-кешекте, зергерлік бұйымдарда және тұрмыстық заттарда қолданылған. Күн дөңгелегі, трискель, өмір ағашы сияқты белгілер дүниенің құрылымын, уақыттың айналымын және әлемдер арасындағы байланысты бейнелеген. Бұл таңбалар қорғаныс және магиялық мақсатта қолданылған.
- Қазіргі көптеген мерекелердің түп-тамыры язычествода жатыр, бірақ кейін олар христиан дінімен қайта түсіндірілген. Мысалы, Рождество – күн тоқырауымен, ал Пасха – көктемгі құнарлылық салттарымен сәйкес келеді. Тіпті шырша безендіру дәстүрі де христианға дейінгі дәуірден бастау алады.
- Орта ғасырларда язычество қуғын-сүргінге ұшырап, ғибадат орындары қиратылып, абыздар мен дін ұстанушылар жазаланған. Көптеген дәстүрлер жойылып кеткенмен, кейбірі халықтық жырлар, әдет-ғұрыптар мен наным-сенімдер арқылы сақталған. Кей аймақтарда олар ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырған.
- XX ғасырда язычество неоязычество түрінде жаңғырып, жаңа ағымдар пайда болды. Бұл бағыттар көне сенімдерді қайта тірілтуге немесе оларды қазіргі өмірге бейімдеуге тырысады. Оларға викка, славян неоязычылығы, қазіргі друидизм және басқа да қозғалыстар жатады.
- Язычество ешқашан орталықтандырылған жүйе болмағандықтан, ол нақты халықтың, аймақтың немесе тарихи кезеңнің ерекшелігіне оңай бейімделе алған. Бұл икемділік оның ұзақ өмір сүруіне ықпал етті. Тіпті христианизациядан кейін де оның көптеген элементтері сақталып қалды.
- Язычество адамның жанын құтқаруға емес, табиғатпен, ата-бабамен және жермен үйлесім табуға бағытталған. Ол нақты сенім жүйесінен гөрі өмір сүру салтына ұқсайды. Бұл жүйенің терең этикалық және экологиялық маңызы бар.
Бұл керемет әрі танымдық фактілер язычествоны көпқырлы мәдени-рухани құбылыс ретінде танытады. Бұл жай ғана көпқұдайшыл сенім емес, табиғатпен, қауыммен және дәстүрмен үндескен өмір салты. Язычество – өткеннің ғана емес, бүгінгі күннің де бір бөлігі, ол адамзаттың мәдени жадын сақтауға және болашақпен байланысуға көмектеседі. Осы мәліметтерді білу арқылы біз өз мәдениетіміздің, руханиятымыздың терең қабаттарын жақсырақ түсіне аламыз.
