Броненосецтер ерекше сыртқы келбеті мен өмір салтымен таңғалдыратын сүтқоректілер тобы. Олар табиғаттағы тіршіліктің көбіне беймәлім түрлері, бірақ олардың кейбір қасиеттері ғылым мен зерттеушілер тарапынан үлкен қызығушылық тудырады. Бұл жануарлар Панцырьымен ғана емес, сондай‑ақ өзіндік мінез-құлқы, қозғалыс тәсілі және қоректену әдістерімен де өзгеше. Төменде сіз бұрын естімегендей әсерлі және практикалық “санауға тұрарлық” деректер топтамасын табасыз.
- Броненосецтер — сүтқоректілер арасында бірегей панцырлы жануарлар. Панцырларында құс рогымен жабылған сүйек қабаттары бар және олар адамның қорғаныс құралдарына ұқсайды. Панцыр адам қолын сындырмайды, бірақ ауырлықты жұлып алмайды. Бұл оларды табиғи жауларынан қорғаудың таптырмас құралы етеді.
- Табиғатта шамамен жиырма бір түрлі броненосец бар. Әр түрінің панцыр сегменттерінің саны әртүрлі болуы мүмкін, мысалы үш немесе тоғыз бөліктен тұрады. Ең кішісі – қызғылт қарыналы броненосец, ұзақтығы шамамен 15 сантиметрге жетеді. Ең үлкендері – гиганттық броненосецтер, салмағы 60 килограммға дейін жетеді.
- Тек бір ғана түр – үш белді броненосец — шар тәріздес пішінге айнала алады. Бұл түр өзінің жұмсақ дене бөліктерін толығымен қорғай отырып, қауіпті жағдайда ролик тәрізді оралады. Басқа түрлері жүгіріп қашады немесе жерге батып, өзін тығуға тырысады. Сондықтан бұл түр әрқашан ерекше саналады.
- Броненосецтердің көру қабілеті әлсіз дамыған. Олар көз арқылы емес, негізінен иіс пен дыбыспен қоршаған ортаны таниды. Құмырсқа немесе термитті топырақ астынан анықтай алатындай жоғары сезімтал иістері бар. Көздері өте кішкентай, сондықтан елеулі визуалдық ақпарат алмайды.
- Олардың негізгі жемі – құмырсқалар мен термиттер. Ұзын әрі жабысқақ тілі осы жануарларға қол жеткізуге көмектеседі. Бір броненосец тәулігіне 40 мыңға дейін топырақ қолтырауындарын тұтынып жатуы мүмкін. Асқорыту жолдары күшейтілген бұл жүйе қатты тамақты өңдей алу үшін бейімделген.
- Суды жақсы жақсы көреді және оны өте жақсы меңгереді. Олар сумен жүзу үшін немесе қатты ағынды өткеру үшін 6 минутқа дейін тыныс кешіктіруі мүмкін. Арнайы қабыну жолдары арқасында ішекке ауа жинап, денесін жұтқыр қасиетке ие етеді. Су астында, негізінен тыныштықта жүзіп немесе ағын бойымен жүруде қолданылады.
- Қатты қопсытуға маманданған жануарлар. Олардың аяқтары әсерлі қазғыштық күшімен ерекшеленеді. Нораларының тереңдігі бірнеше метрге жетеді және олар бірнеше бірдей үй құрылысын бір мезгілде арқылы алады. Бұл бірнеше құпия кіреберіс құрылысы арқылы қауіптен қашуға мүмкіндік береді.
- Девяти белді броненосецтердің жұптары алты сақиналы төрт бірдей баладан тұрады. Бұл дүниежүзілік түрде теңдесі жоқ генетикалық феномен – барлық жасанды балалар бірдей генетикалық кодқа ие. Ғалымдар бұл құбылысты адамдағы егіздерге қатысты зерттеуде ерекше қызығушылықпен қабылдайды. Басқа түрлерде келесі ұрпақ саны әртүрлі болуы мүмкін.
- Бұл жануар әртүрлі аймақтарда лепра инфекциясын таратуға қабілетті. АҚШ‑тағы оңтүстік штаттарда адамдарға жұқтыру салдары анықталған. Зерттеушілер жедел бақылау арқылы ауру қоздырғыштың жолын анықтады. Бұл қатерлі инфекцияны жануардан адамға берілуінің бірегей мысалы.
- Жылдың салқын мезгілінде броненосецтер баяу қозғалады және энерго үнемдеу мақсатында қысқа мерзімді ұйқыға кіреді. Олар тропикалық және субтропикалық климаттық жағдайда өмір сүргенді қалайды. Суыққа төзімсіз болғандықтан солтүстікке тарамайды. Қыста олар белгілі бір деңгейде «ұйқыға» бейімделген.
- Тропикалық американдық халықтардың мәдени өнерінде броненосецтер күш-қуат символы болып саналады. Олардың бейнелері сурет өнерінде, алғашқы халық аңыздарында, музыка немесе халықтық тұрғылықты тарауларда кездеседі. Кейбір рулық қауымдарда панцырлы жануар қасиетті жануар ретінде ерекшеленген. Бұл адамның табиғатпен бай символикалық байланысын көрсетеді.
- Табиғатта олардың орталық орта мерзімі 7–10 жылға дейін жетеді, алайда көрме жағдайларда жасай отырып, белгілі бір ерекше жағдайлар болған кезде өмір сүру ұзақтығы артады. Олар арнайы қоректену, кең орын және қуатты жер қазуға қажетті қозғалыс жағдайларын талап етеді, сондықтан үй жануар ретінде қолайлы болмайды.
- Көптеген броненосецтер түнгі уақытта белсенді, ал күндіз үнемі норада демалады. Олар түнде қоректenir сұрақтар бойынша қол жеткізеді. Бұл жүйе түрлі жұмысшылардан қорғаудың тікелей демалыс әдісі.
- Бұл жануарлар кей кезде бір түнде бірнеше шақырым жерді үзуге қабілетті. Баяу болса да, олардың төзімділігі жоғары. Олар өз қорек пен баспана іздеу үшін ұзақ қашықтық жүріп өтеді. Бұл олардың кең аумақта өмір сүру қабілетін көрсетеді.
Бұл фантастикалық әлемді зерттей отырып, броненосецтердің табиғи бейімділік пен эволюциялық жолын түсінуге мүмкіндік туады. Бұл таңғаларлық деректер олардың өмір сүру жолы мен қорғаныс жүйелерінің әралуандығын ашып көрсетеді. Броненосецтер – біздің планетамыздағы тіршіліктің қаншалықты алуан түрлі, осыдан да керемет болатынын дәлелдейтін жануарлар.
