Атоллдар — теңіз бетіндегі ерекше табиғи құрылымдар, олар өз сұлулығымен және ерекше геологиялық тарихымен таңғалдырады. Олар алыстан қарағанда көгілдір мұхитта қалқып жүрген алып жүзіктерге ұқсайды. Атоллдар тропикалық суларда пайда болады және көптеген тірі ағзалар үшін тіршілік ортасына айналған. Көптеген адамдар атоллдарды тек әдемі демалыс орны ретінде қабылдайды, алайда олардың қалыптасу үдерісі өте күрделі әрі мыңдаған жылдарға созылады. Енді осы табиғат ғажайыптары туралы сіз бұрын естімеген қызықты мәліметтермен танысып көрейік.
- Атоллдар — сөнген жанартаулардың айналасында пайда болатын маржан рифтері. Жанартау баяу шөгіп, оның орнына маржандар өсе бастайды, сөйтіп ортасында лагунасы бар сақина тәрізді құрылым қалыптасады. Бұл үдеріс бірнеше мың жылға созылуы мүмкін.
- Әлемдегі ең үлкен атолл — Кваджалейн атоллы, ол Маршалл аралдарының құрамына кіреді. Оның ұзындығы 80 шақырымға дейін жетеді және құрамында 90-нан астам шағын аралдар бар. Қазіргі уақытта бұл аумақ АҚШ-тың әскери базасы ретінде пайдаланылады.
- Атоллдар теңіз деңгейінің көтерілуіне өте осал. Олардың көпшілігі теңіз деңгейінен бар болғаны 2–3 метр ғана биік орналасқан, сондықтан теңіз суының аздаған көтерілуі-ақ оларды су астында қалдыруы мүмкін. Бұл мәселе жергілікті тұрғындар үшін үлкен қауіп төндіреді.
- Атоллдарда тұщы су көздері жоқтың қасы. Көп жағдайда тұрғындар жауын-шашын суын жинап пайдаланады немесе тұзды суды тұщыландыратын арнайы құрылғылар қолданады. Жаңбырлы маусымда су жинау — күнделікті өмірдің маңызды бөлігі.
- Кейбір атоллдарда ядролық сынақтар жүргізілген. Мысалы, Бикини атоллы АҚШ тарапынан ядролық жарылыстар үшін пайдаланылды. Қазір ол жерде радиациялық ластану салдарынан адам өмір сүруге жарамсыз.
- Атоллдардың лагуналары ерекше биоалуантүрлілікке ие. Мұнда тек осы аумақта ғана тіршілік ететін балықтар мен маржандар кездеседі. Бұл экожүйелер ғалымдар үшін өте құнды зерттеу нысаны болып саналады.
- Атоллдар теңіз құстары мен тасбақалар үшін қауіпсіз ұя салу орны болып табылады. Мұнда жыртқыш жануарлардың аз болуы сирек кездесетін түрлердің сақталуына мүмкіндік береді. Көптеген түрлер Қызыл кітапқа енгізілген.
- Атоллдардың топырағы құнарсыз және негізінен құм мен маржан әктастан тұрады. Сондықтан ауыл шаруашылығы қиынға соғады, тұрғындар көбіне балық аулау мен кокос жинаумен айналысады. Егіншілік тек шектеулі мөлшерде ғана жүргізіледі.
- Атолл ішіндегі аралдарға тек қайықпен жетуге болады. Көптеген аралдарда жолдар жоқ, сондықтан қатынас теңіз арқылы жүзеге асады. Бұл жағдай өмір салтының табиғатпен тығыз байланыста болуына ықпал етеді.
- Атоллдарда құрылыс жұмыстарын өте мұқият жүргізу қажет. Жер бедерінің тұрақсыздығы және эрозия қаупі кез келген құрылыс нысанын экожүйеге зиян келтірмейтіндей етіп салуды талап етеді. Сондықтан көбіне үйлерді қадаларға орнатады.
- Атоллдар — Жер бетіндегі ең жас құрлықтар қатарына жатады. Олардың жасы әдетте бірнеше мың жыл ғана. Геологиялық тұрғыдан бұл өте қысқа уақыт болып саналады.
- Кейбір атоллдардың лагуналарындағы су түсі ерекше болып келеді. Су түбіндегі шөгінділер, балдырлар және жарық сынуы нәтижесінде лагуна суы кейде көкшіл, кейде күлгін немесе ашық қызғылт түске енеді. Бұл туристер мен фотографтардың назарын аударады.
- Атоллдарда тұратын халықтар дәстүрлі теңіз мәдениетін сақтап қалған. Олар әлі күнге дейін жұлдыздарға қарап жол табады, жел бағытын сезінеді және каноэмен жүзеді. Бұл — ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан теңізшілік өнердің жалғасы.
- Кейбір атоллдар ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра тізіміне енген. Мысалы, Сейшел аралдарындағы Альдабра атоллы алып тасбақалар мен сирек кездесетін өсімдіктердің отаны ретінде танымал. Бұл — әлемдегі ең қорғалатын аумақтардың бірі.
- Қашықтықта орналасқанымен, көптеген атоллдарда интернет пен ұялы байланыс бар. Бұл — заманауи спутниктік технологиялар арқасында мүмкін болды. Қонақ үй бизнесі мен онлайн қызмет көрсету тұрғындар үшін табыс көзіне айналды.
- Кейбір елдердің барлық аумағы дерлік атоллдардан тұрады. Мальдив Республикасы соның айқын мысалы, оның құрамында 1000-нан астам маржан арал бар. Бұл елдің өз валютасы, үкіметі және дамыған туризм саласы бар.
- Атоллдар дауыл мен цунамиден қатты зардап шегуі мүмкін. Қатты дауыл кезінде атоллдың құрылымы өзгеріп кетуі немесе кейбір аралдары су астында қалуы ықтимал. Бұл олардың тұрақсыз екенін дәлелдейді.
- Атоллдардың пайда болу теориясын алғаш Чарльз Дарвин ұсынған. Ол маржандардың су астына шөккен жанартаулардың айналасында өсетінін болжаған. Бұл тұжырым кейіннен ғылыми түрде дәлелденді.
Бұл қызықты мәліметтер атоллдардың табиғаттағы орнының ерекше екенін көрсетеді. Олар — әрі экологиялық маңызы зор аймақтар, әрі геологиялық құбылыстардың айқын дәлелі. Атоллдарды зерттеу — Жердің даму үдерісін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Табиғаттың бұл нәзік тепе-теңдігін сақтау — бүкіл адамзаттың ортақ міндеті.
