Шегірткелер – табиғаттың ерекше жаратылыстарының бірі. Олар көпшілігімізге бала кезден таныс, әсіресе жаздың ыстық күндерінде шөп арасынан шыққан «әндерімен» есте қалады. Шегірткелер Жер шарының көптеген экожүйелерінде маңызды рөл атқарады, өсімдіктер мен жыртқыштар арасындағы табиғи тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі. Мыңдаған түрі бар бұл жәндіктер ғалымдар мен табиғатты сүйетіндер үшін шексіз қызығушылық тудырады. Назарларыңызға сіз бұрын естімегендей болуы мүмкін шегірткелер туралы қызықты мәліметтерді ұсынамыз.
- Шегірткелер ұзын мұртшалы жәндіктер тобына жатады, олардың мұртшалары денесінен де ұзын болуы мүмкін. Бұл ерекшелік оларды қысқа мұртшалы саршұнақтардан ажыратуға мүмкіндік береді. Мұртшалар шегірткелерге қараңғыда бағдар алуға және қорек табуға көмектеседі.
- Олардың есту мүшесі әдеттегідей бастарында емес, алдыңғы аяқтарында орналасқан. Бұл оларға өте әлсіз дыбыстар мен тербелістерді сезуге мүмкіндік береді. Мұндай бейімделу оларға қауіптен қорғануға және серік табуға көмектеседі.
- Аталық шегірткелердің белгілі бір дыбыс шығару қабілеті бар, олар мұны қанаттарының үстіңгі бөліктерін бір-біріне үйкелеу арқылы жасайды. Бұл процесс стридуляция деп аталады. Мұндай дыбыстар арқылы олар ұрғашыларды өзіне тартады және өз аумағын білдіреді.
- Кейбір шегіртке түрлері ауа райына байланысты дыбыс шығару жиілігін өзгерте алады. Жылынған сайын дыбыстары жиілей түседі. Бұл олар үшін шағылысуға ең қолайлы уақытты белгілеудің бір жолы болып табылады.
- Көптеген шегірткелер шөппен қоректенсе де, кейбір түрлері ұсақ жәндіктерді де жейді. Бұл қасиет оларды бейімделгіш етіп, түрлі орталарда өмір сүруге мүмкіндік береді. Олардың азығына тіпті өзге шегірткелер де енуі мүмкін.
- Шегірткелердің артқы аяқтары өте мықты әрі серпімді, сол арқылы олар өз денесінің ұзындығынан әлдеқайда ұзақ қашықтыққа секіре алады. Бір ғана секіріс 20–30 сантиметрге дейін жетуі мүмкін. Бұл олардың жыртқыштардан қашып құтылуына көмектесетін негізгі құрал.
- Кейбір елдерде шегірткелер тағам ретінде пайдаланылады. Мысалы, Тайланд пен Угандада олар қуырылып, тіскебасар ретінде ұсынылады. Олар ақуызға бай және қоректі тағам саналады.
- Шегірткелердің түсі оларды қоршаған ортаға жақсы бейімделуге мүмкіндік береді. Көбіне олар жасыл немесе қоңыр түсті болады, бұл оларға шөп пен жапырақ арасында көзге түспей жасыруға көмектеседі. Бұл жыртқыштардан қорғанудың бір түрі болып табылады.
- Шегірткелердің көздері күрделі құрылысты, олар бір мезгілде бірнеше бағытта көре алады. Бұл оларға қауіпті ерте байқап, әрекет етуге мүмкіндік береді. Кейбір түрлерінде жарыққа сезімтал қосымша көзшелері де бар.
- Көптеген шегірткелер түнде белсенді болады, дегенмен күндізгі түрлері де кездеседі. Түнгі өмір салты жыртқыштардан сақтанып, тиімді қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Тыныштықта олардың дауыстары алысқа жетеді.
- Шегірткелер көбінесе бірнеше ай немесе бір маусым өмір сүреді. Олар жұмыртқаларын топыраққа немесе өсімдіктің қабығына салады. Жаздың соңына қарай жаңа буын жарыққа шығады.
- Қауіп төнген жағдайда кейбір шегірткелер ауыз бездерінен иісі өткір сұйықтық шығарып, жауларын қорқытады. Бұл — химиялық қорғаныс тәсілі. Бұл мінез-құлық әсіресе жылдам қозғала алмайтын түрлерде байқалады.
- Әлем халықтарының мәдениетінде шегірткелер сәттілік, молшылық пен рухани байланыс нышаны ретінде қарастырылады. Қытай дәстүрінде оларды торда ұстап, бойтұмар ретінде қолданған. Олар ақындар мен суретшілерге де шабыт сыйлаған.
- Шегірткелердің дыбыс шығару қабілеті биоакустика саласында жиі зерттеледі. Ғалымдар оларды дыбыс табиғатын зерттеу мақсатында қолданады. Бұл зерттеулер дыбыс технологиясын дамытуға да ықпал етуде.
- Соңғы жылдары климаттың өзгеруі мен табиғи мекендеу ортасының бұзылуы салдарынан шегірткелер саны кей аймақтарда азайып барады. Пестицидтерді шамадан тыс пайдалану да оларды жойылуға итермелеуде. Бұл ұсақ жәндіктерді де қорғау биологиялық әртүрлілікті сақтау үшін маңызды.
Шегірткелер туралы осы қызықты мәліметтер олардың кішкентай болса да, табиғаттағы рөлі зор екенін көрсетеді. Олардың өмір сүру ерекшеліктері мен бейімделу қабілеттері таңғаларлық. Олар жай ғана шөп арасында секіріп жүретін жәндік қана емес, экожүйенің ажырамас бөлігі. Шегірткелер — табиғаттың бізге ұсынған нағыз кереметі.
