Тюленьдер — әлемнің суық және қоңыржай суларында тіршілік ететін ерекше теңіз сүтқоректілері. Олар суда өте епті қозғалады, ал құрлықта баяулау болғанымен, өздерінің әлеуметтік мінез-құлқы мен жоғары бейімделгіштігі арқылы зерттеушілердің қызығушылығын тудырады. Тюленьдер теңіз экожүйесінде маңызды рөл атқарады әрі биология мен экология ғылымдары үшін зерттеу нысаны болып табылады. Тюленьдер туралы қызықты деректер олардың тіршілігі мен табиғаттағы орнын жақсырақ түсінуге көмектеседі. Төменде сіз білмеуіңіз мүмкін кейбір таңғаларлық әрі танымдық деректер келтірілген.
- Тюленьдер жыртқыш сүтқоректілер қатарына жатады және нағыз тюленьдер тұқымдасына кіреді. Морждар мен теңіз арыстандары секілді түрлерден айырмашылығы — олардың сыртқы құлақтары жоқ және артқы жүзбеқанаттары алға қарай бұрылмайды, сол себепті олар құрлықта баяу қозғалады. Дегенмен, дене пішінінің ағыспен үйлесуі арқасында олар суда өте шапшаң жүзеді.
- Тюленьдердің жүні өте тығыз және тері астында қалың май қабаты бар, бұл оларға суық суда дене жылуын сақтауға көмектеседі. Бұл май қабаты ұзақ жүзу кезінде немесе аштық кездерінде энергия қоры ретінде де қызмет етеді. Әсіресе, Арктикада тіршілік ететін түрлерінде бұл қабат өте жақсы дамыған.
- Тюленьдердің есту қабілеті керемет, әсіресе суда — олар дыбыстар арқылы бағыт-бағдарын тауып, жемін аулайды. Құлақ қалқаны болмағанымен, ішкі есту мүшелері дыбыс толқындарын жақсы қабылдайды. Олар адамның құлағына естілмейтін ультрадыбыстық сигналдарды ажырата алады.
- Көптеген тюленьдер ұзақ уақыт бойы сүңгуге қабілетті, кейбір түрлері 30 минуттан астам су астында бола алады. Бұл жүрек соғысының баяулауы, қан айналымының тек маңызды мүшелерге бағытталуы және бұлшықеттегі миоглобиннің көптігі арқылы жүзеге асады. Мысалы, Уэдделл тюлені 600 метрден астам тереңдікке сүңги алады.
- Тюленьдер бір-бірімен дыбыс, ым-ишара және қимыл арқылы байланысады. Аталықтары шағылысу кезеңінде қатты дауыс шығарып немесе көзге түсу үшін ерекше қимылдар жасайды. Кейбір түрлер шектеулі түрде эхолокацияны қолдана алады.
- Аналық тюленьдер жылына бір ғана төліне бала туады және оны құрамында майы мол сүтпен қоректендіреді. Күшіктер өте тез өседі, өйткені анасының сүтіндегі май мөлшері 50 пайызға дейін жетеді. Жаңа туған тюленьдер әдетте ақ, үлпілдек жүнмен туылады, кейін ол ересек түске ауысады.
- Тюленьдер түлейтін кезде көбінесе құрлықта болады, өйткені сол уақытта ағзада жүні жаңарып, тері алмасады. Бұл процесс көп энергияны қажет етеді, сондықтан бұл кезеңде олар азықтанбайды немесе өте аз тамақтанады. Түлеу жылына бір рет болады және бірнеше аптаға созылады.
- Негізгі азығы — балық, кальмар, шаянтәрізді және басқа да теңіз жәндіктері. Олар қараңғыда да жемін табу үшін мұрттарын сенсор ретінде қолдана алады. Жақ сүйектері өте икемді, бұл үлкен жемтікті шайнамай-ақ жұтуға мүмкіндік береді.
- Кейбір тюлень түрлері мұз арасындағы өмірге бейімделіп, ауа алу үшін мұздың үстінде тесік жасай алады. Бұл тесіктерді олар тырнақ немесе тістерімен үнемі жаңартып тұрады. Мұндай мінез-құлық Арктика мен Антарктидада тіршілік ететіндерге тән.
- Тюленьдердің есте сақтау қабілеті мен үйрену қабілеті жоғары, бұл зертханалық жағдайда дәлелденген. Олар күрделі тапсырмаларды орындауға, заттарды, белгілерді және командаларды тануға үйрене алады. Бұл олардың ақыл-ой дамуы жоғары екенін көрсетеді.
- Тюленьдердің 30-дан астам түрі бар және әрқайсысының тіршілік ету аймағы, мінез-құлқы мен физиологиясы әртүрлі. Ең танымал түрлерге гренланд тюлені, крабоед, монах тюлені және каспий тюлені жатады. Олардың әрқайсысы белгілі бір табиғи ортаға бейімделген.
- Каспий тюлені — жабық теңізде, яғни Каспий теңізінде мекендейтін жалғыз тюлень түрі. Оның популяциясы экологиялық ластану мен климаттың өзгеруі салдарынан күрт азайған. Бұл теңіз жануарларына төнетін қауіптің нақты мысалы.
- Көптеген халықтардың мәдениетінде тюленьдер мифтік бейнеде кездеседі, әсіресе эскимостар мен скандинав халықтарының ертегілерінде. Олар кейде адам бейнесіне ене алатын немесе теңізшілердің тағдырына әсер ететін сиқырлы жаратылыс ретінде сипатталады. Бұл — адамдардың теңізге және оның тіршілік иелеріне деген құрметі мен қорқынышының көрінісі.
- Сүйкімді көрінгенімен, тюленьдер жабайы табиғатта қауіпті болуы мүмкін. Ересек аталықтар өз аймағын қорғайды және бөгде тіршілік иелеріне агрессия танытады. Адамдарға жабайы тюленьдерге жақындауға болмайды, өйткені олардың әрекеті алдын ала болжанбайды.
- Тюленьдер теңіз экожүйесіндегі тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Олар балықтар мен омыртқасыздардың санын реттеп, биологиялық әртүрлілікті сақтап тұрады. Осылайша олар азықтық тізбектің тұрақтылығына үлес қосады.
Бұл қызықты деректер тюленьдердің суық ортаға бейімделген, алуан түрлі әрі күрделі тіршілік иелері екенін көрсетеді. Олар күш пен икемділікті, ақыл мен әлеуметтік мінез-құлықты, суда шеберлікті және құрлықтағы ебедейсіздікті қатар ұштастырады. Осындай жануарларды зерттеу арқылы біз табиғат әлемін жақсырақ түсініп, оны сақтау қажеттігін сезінеміз. Тюленьдер — қорғауға, құрметтеуге және таңдануға тұрарлық жаратылыстар.
