Сырғақ аралар – әлемдегі ең ірі және ең ерекше шаққыш жәндіктердің бірі. Олардың қатты гуілі, үлкен өлшемі мен уытты шағуы адамдарға қауіп төндіргендей көрінгенімен, табиғаттағы рөлі өте маңызды. Бұл жәндіктер жыртқыш мінезіне қарамастан экожүйеде тепе-теңдікті сақтауға көмектеседі. Сырғақ аралар әлеуметтік құрылымда өмір сүріп, күрделі қарым-қатынас жүйесін дамытқан. Назарларыңызға сырғақ аралар туралы сіз білмеуі мүмкін қызықты әрі танымдық деректерді ұсынамыз.
- Сырғақ аралар – қоғамдық аралар тобына жататын ең ірі түрлердің бірі. Еуропалық түрлерінің ұзындығы 3,5 сантиметрге дейін жетсе, кейбір азиялық түрлері одан да ірі болады. Олардың көру қабілеті өте жақсы дамыған, олар түстер мен қозғалысты қашықтықтан ажырата алады. Үлкен жәндік болғандықтан, олардың жауынан қорғану мүмкіндіктері де жоғары.
- Сырғақ араның шағуы бал арасы немесе қарапайым арамен салыстырғанда әлдеқайда ауыр. Бұл удың құрамындағы ацетилхолин, гистамин және қабыну тудыратын ферменттерге байланысты. Аллергиясы жоқ адамдар үшін шағу ауырсыну мен ісінуді ғана тудырады, ал аллергиясы барлар үшін бұл өмірге қауіпті болуы мүмкін. Сырғақ ара бірнеше рет шаға алады, өйткені оның ұшында індетіп қалатын тікен болмайды.
- Бұл жәндіктер топтасып өмір сүретін әлеуметтік тіршілік иелері. Әр ұяда бір аналық, бірнеше жүз жұмысшы және еркек аралар болады. Ұяларын шайналған ағаштан жасап, қағазға ұқсас құрылым жасайды. Олар әдетте ағаш қуыстарында, шатыр астында немесе ғимарат ішіндегі тыныш орындарда орналасады.
- Сырғақ аралар табиғи зиянкестермен күресетін өте пайдалы жәндіктердің бірі. Олар шыбын, жұлдызқұрт, шегіртке, тіпті басқа араларды аулап, олардың санын табиғи түрде азайтады. Ауланған жәндіктермен олар өздерінің дернәсілдерін қоректендіреді. Дернәсілдер өз кезегінде тәтті сұйықтық бөліп шығарады, бұл ересек аралар үшін тағам болады.
- Ересек сырғақ аралар негізінен тәтті нәрселермен қоректенеді. Олар жеміс шырыны, гүлдің балы, ағаштың шүйгін шырыны сияқты қантқа бай тағамдарды іздейді. Күзде тәтті заттар азайғанда, олар тамақ іздеуде агрессивті болып келеді. Сол себепті бұл маусымда адамдармен жиі жанасып, шағу ықтималдығы артады.
- Бұл аралар ұзақ қашықтыққа ұшып, жаңа ұя салатын орын мен азық іздей алады. Олар айналаны есте сақтап, көрнекі белгілер арқылы бағдар алады. Ұшу кезінде шығаратын гүріл адамға қауіпті көрінуі мүмкін, бірақ бұл тек қанаттарының үлкендігімен байланысты. Бұл дыбыс олардың келгенін алдын ала ескерту іспетті.
- Сырғақ аралардың жақтары өте мықты, олармен олжасын бөлшектеп, жұмсақ материалдарды тістеп өте алады. Жақтары ұя салуда да маңызды рөл атқарады. Олар ағашты шайнап, жұмсақ массаға айналдырып, содан ұяның қабырғаларын жасайды. Бұл ұялар жеңіл әрі төзімді болып келеді.
- Қысты тек ұрықтанған аналық ара ғана жалғыз өзі тірі қалады. Көктемде ол жаңадан ұя құрып, алғашқы жұмыртқаларын салады. Осы жұмыртқалардан шыққан жұмысшы аралар кейіннен барлық міндеттерді өз мойнына алады. Жаз соңына қарай жаңа ұрпақ шығып, олар да келесі өмірлік циклді бастайды.
- Сырғақ аралардың 20-дан астам түрі бар, олардың ішіндегі ең ірісі – азиялық алып сырғақ ара. Оның ұзындығы 5 сантиметрден асады, ал қанатының жайылу ұзындығы 7 сантиметрге дейін барады. Бұл түр әлемдегі ең қауіпті жәндіктердің бірі саналады, себебі уының көлемі көп әрі шағуы қатты. Алайда олар да қауіп сезбесе, бірінші болып шабуыл жасамайды.
- Көптеген халықтарда сырғақ аралар батырлық пен күштің белгісі саналады. Олардың бейнесі спорт клубтарының эмблемаларында, әскери техникаларда жиі кездеседі. Жапонияда тіпті сырғақ арадан алынатын ферменттер негізінде жасалатын энергетикалық сусындар бар. Бұл олардың төзімділігіне деген ерекше құрметті білдіреді.
- Сырғақ аралар негізсіз шабуыл жасамайды және негізінен ұяларын қорғау кезінде ғана агрессивті мінез көрсетеді. Олар қауіп төнгенін сезіп, тез қозғалыс не тер иісін қауіп ретінде қабылдауы мүмкін. Бір ара шаққан жағдайда, ол арнайы дабыл феромонын бөліп шығарады, бұл басқа араларды шабуылға шақырады. Сондықтан олардың жанында қол сермеу немесе ұяға жақындау өте қауіпті.
- Кейбір сырғақ аралар қала жағдайына бейімделіп, ғимараттардың ішіне ұя салады. Олар көбіне шатыр, желдеткіш, балкон тәрізді жерлерді пайдаланады. Мұндай ұяларды өз бетінше жою қауіпті, сондықтан мамандарға жүгіну ұсынылады. Үлкен ұядағы шоғырланған аралар өте агрессивті болуы мүмкін.
Бұл керемет деректер сырғақ аралардың жай ғана қауіпті жәндік емес, табиғаттағы күрделі әрі пайдалы тіршілік иесі екенін көрсетеді. Олар экожүйе үшін маңызды рөл атқарады, әлеуметтік құрылымы мен мінез-құлқы арқылы биология ғылымында ерекше орын алады. Қауіптенгенде қорғанатыны болмаса, олар адамға тиісуге бейім емес. Сырғақ аралар – табиғаттың ерекше жаратылыстарының бірі, оларды зерттеу арқылы жәндіктер әлеміне деген қызығушылық арта түседі.
