Либерия — Батыс Африка жағалауында орналасқан, тарихы ерекше әрі қайталанбас ел. Бұл мемлекет Америкадан келген азат етілген бұрынғы құлдармен құрылған, сондықтан оның саяси құрылымы, тілі мен мәдениетінде америкалық ықпал ерекше байқалады. Азаматтық соғыстар мен эпидемиялардан кейін де Либерия табандылығын сақтап, алға ұмтылып келеді. Бұл елде африкалық дәстүрлер мен американдық мұра тамаша үйлесім тапқан. Назарларыңызға Либерия туралы сіз білмеуі мүмкін қызықты әрі танымдық деректерді ұсынамыз.
- Либерия — Еуропа елдері отарламаған Африкадағы сирек мемлекеттердің бірі. Ол 1822 жылы Америкалық отарлау қоғамының көмегімен Африкаға қайтарылған бұрынғы құлдар үшін қоныс ретінде құрылды. 1847 жылы ел тәуелсіздігін жариялап, АҚШ Конституциясына ұқсас өз заңы мен басқару жүйесін қабылдады. Осы себепті Либерияны Африкадағы алғашқы республикалардың бірі деп атайды.
- Ел астанасы Монровия АҚШ президенті Джеймс Монроның құрметіне аталған. Бұл — америкалық президенттің атымен аталған Африкадағы жалғыз қала. Бұл атау Либерия мен АҚШ арасындағы тарихи байланысты көрсетеді. Америка Либерияны құруда басты рөл атқарған ел ретінде есте сақталады.
- Либерияның ресми тілі — ағылшын тілі, бірақ халықтың басым көпшілігі жергілікті тілдер мен креол диалектілерінде сөйлейді. Ең көп қолданылатын тілдердің бірі — либериялық креол ағылшын тілі, ол африкалық тілдермен, ағылшынмен және америкалық сленгпен араласқан. Мұндай тілдік әртүрлілік күнделікті өмірде айқын байқалады. Бұл бір жағынан қиындық тудырса, екінші жағынан мәдени байлықты көрсетеді.
- Либерия туы АҚШ туына қатты ұқсайды. Онда 11 қызыл және ақ жолақ бар, олар тәуелсіздік декларациясына қол қойған 11 адамды білдіреді, ал көк фонда бір жұлдыз бейнеленген. Бұл дизайн Америкаға алғыс ретінде таңдалған. Жұлдыз Либерияны XIX ғасырдағы Африка монархиялары арасындағы жалғыз республика ретінде бейнелейді.
- Либерия — Батыс Африкадағы ең ылғалды елдердің бірі. Кейбір өңірлерде жылдық жауын-шашын мөлшері 5000 миллиметрден асады. Мұндай климат тропикалық ормандар мен биологиялық әртүрліліктің дамуына мүмкіндік береді. Дегенмен жауын-шашын инфрақұрылымға кері әсерін тигізіп, жолдар мен құрылыстарды зақымдайды.
- Либерияда 16-дан астам этникалық топ өмір сүреді, әрқайсысының өз тілі, дәстүрі және діни сенімі бар. Ең ірілері — кру, басса, мандинго және гьо. Бұл елді мәдени жағынан бай әрі әртүрлі етеді. Дегенмен этникалық ала-құлалық кейде қоғамда шиеленіс тудырады.
- Либерия президенті Джордж Веа — саясатқа келгенге дейін әлемге танымал футболшы болған. 1995 жылы ол әлемнің үздік ойыншысы ретінде «Алтын доп» жүлдесін алған алғашқы африкалық болды. Оның президенттікке келуі халықта үлкен үміт тудырды. Алайда оның басқаруы кезінде елде әрі оң, әрі теріс пікірлер болды.
- Либерия экономикасы негізінен табиғи ресурстар экспортына тәуелді, олардың қатарында каучук, темір кені, ағаш және алтын бар. Елде пайдалы қазбалар қоры мол, бірақ инфрақұрылымның нашарлығы оның дамуын тежейді. Көптеген кен орындары шетелдік компанияларға ұзақ мерзімге жалға берілген. Бұл жергілікті халық арасында табыс бөлінісі жайлы дау туындатады.
- Либерияда либериялық доллармен қатар АҚШ доллары да ресми қолданылады. Бұл валюта жүйесі елдің Америкамен тарихи байланысына байланысты қалыптасқан. Көптеген дүкендерде тек америкалық банкноттар қабылданады. Бұл әсіресе шалғай аймақтарда қиындық тудырады және экономикалық тұрақсыздыққа әкеледі.
- Азаматтық соғыстар кезінде Либерияның білім беру жүйесі үлкен зардап шекті. Көп мектептер қирап, кейбіреулері мүлде жабылды, ересектер арасындағы сауаттылық деңгейі аймақтағы ең төмен көрсеткіштердің бірі. Қазіргі таңда үкімет пен халықаралық ұйымдар білім саласын қалпына келтіру жұмыстарын жүргізуде. Бұл іске қайырымдылық пен діни ұйымдар да белсенді қатысуда.
- 2014 жылы Либерия Эбола вирусының басты ошағына айналды, мыңдаған адам қайтыс болып, экономика күйреді. Елде қатаң карантин шаралары енгізіліп, іскерлік белсенділік тоқтап қалды. Халықаралық көмектің арқасында ғана індетті бақылауға алу мүмкін болды. Бұл тәжірибе денсаулық сақтау жүйесіне елеулі өзгерістер енгізді.
- Либерияда әйелдер қоғамдық және саяси өмірде маңызды орын алады. 2006 жылы Эллен Джонсон-Серлиф демократиялық жолмен сайланған алғашқы африкалық әйел президент атанды. Ол әйелдердің құқықтарын қорғау саласындағы еңбегі үшін Нобель бейбітшілік сыйлығын алды. Оның қызметі көптеген либериялық әйелдерге үлгі болды.
- Либерияда ұзын жағалау сызығы мен әсем ақ құмды жағажайлар бар, бірақ олар туризмге толық пайдаланылмай отыр. Елдің демалыс индустриясын дамытуға әлеуеті жоғары. Алайда тұрақсыздық, инфрақұрылымның нашарлығы және кедейшілік бұл саланы тежеп отыр. Кейбір халықаралық инвесторлар болашақта курорттар салу жобаларын қарастыруда.
- Либерия мәдениетінде бетперделер мен дәстүрлі билер ерекше орын алады. Олар өмірлік кезеңдерге байланысты салт-жоралғыларда, мерекелерде, жерлеу рәсімдерінде және жасөспірімдерді ересектер қатарына қабылдау салттарында қолданылады. Бетперде жасаудың құпиясы ұрпақтан ұрпаққа беріледі. Бұл рәсімдер көптеген этностардың ұлттық болмысының бір бөлігі саналады.
- Либерияда «Поро» және «Санди» сияқты көне құпия ұйымдар әлі күнге дейін сақталған. Олар жастарды тәрбиелеу, қоғамдағы дау-дамайды шешу және рухани тәрбие беру жұмыстарымен айналысады. Бұл ұйымдардың әрекеті көпшілікке ашық емес. Соған қарамастан, олар елдің мәдени мұрасын сақтауда маңызды рөл атқарады.
Бұл таңғаларлық деректер Либерияның қаншалықты күрделі, көпқырлы және бай мәдениетке ие ел екенін көрсетеді. Бұл мемлекет ежелгі дәстүрлер мен заманауи ықпалдардың тоғысында орналасқан. Қиындықтарға қарамастан, Либерия үмітпен алға жылжып келеді. Мұндай елдер әлем тарихында өз орнын алатынын еске салады.
