Қоңыр ергежейлі жұлдыздар — жұлдыз бен планетаның арасында орналасқан таңғаларлық ғарыш нысандарының бірі. Олар планеталарға қарағанда әлдеқайда ауыр, бірақ нағыз жұлдыздар секілді термоядролық реакцияларды бастауға массасы жетіспейді. Бұл денелерді анықтау астрономия үшін үлкен жаңалық болды, себебі олар жұлдыз эволюциясын және галактика құрылымын зерттеуде маңызды рөл атқарады. Бұл мақалада сіз білмеуі мүмкін қоңыр ергежейлілерге қатысты қызықты деректер жинақталған. Олардың кейбірі сіздің ғарыш туралы көзқарасыңызды түбегейлі өзгертуі мүмкін.
- Қоңыр ергежейлі жұлдыздардың өзегінде сутегімен жүретін толыққанды термоядролық реакция бастауға массасы жетпейді. Олардың массасы Юпитердің массасынан 13-тен 80 есеге дейін көп болуы мүмкін, бірақ бұл жұлдыз болуға жеткіліксіз. Сондықтан олар өте әлсіз жарық шығарады, көбінесе инфрақызыл диапазонда байқалады. Мұндай денелерді қарапайым телескоппен көру қиын.
- Жарығы әлсіз болғанымен, жас қоңыр ергежейлілер өте ыстық болуы мүмкін. Олардың температурасы алғашқы кезеңде бірнеше мың градус Цельсийге жетеді. Уақыт өте келе олар суып, көрінетін жарықта байқалмай қалады. Бұл қасиеті оларды салқындау процесін зерттеуде ерекше етеді.
- Қоңыр ергежейлілердің атмосферасында балқытылған темір не силикат тамшыларынан тұратын бұлттар болуы мүмкін. Олар өте жылдам айналады, бұл атмосферада күрделі қозғалыстар туындатады. Зерттеулерге қарағанда, мұндай нысандарда Юпитердегіге ұқсас дауылдар болуы ықтимал. Бұл олардың сыртқы қабатында күрделі физикалық-химиялық құбылыстар жүретінін көрсетеді.
- Кейбір қоңыр ергежейлілер күшті радиотолқындар шығара алады, бұл ғаламшарлардағы магнит өрістерімен байланысты. Бұл олардың магнитосферасы бар екенін және айналу мен иондауға қатысты процестер жүріп жатқанын білдіреді. Тіпті кейбірінде полярлық шұғыла байқалған. Бұл оларды радиоастрономия үшін аса қызықты нысан етеді.
- Қоңыр ергежейлілердің айналасында планеталарға ұқсайтын серіктері болуы мүмкін. Кей жағдайда бұл серіктердің массасы соншалық, қайсысы негізгі дене екенін ажырату қиын. Мұндай жүйелер жұлдыз бен планета арасындағы шектің айқын еместігін көрсетеді. Мұндай жұптарды зерттеу планета жүйелерінің қалай қалыптасатынын түсінуге көмектеседі.
- Қоңыр ергежейлілер экзопланеталарды іздеу үшін өте ыңғайлы нысандар болып табылады, өйткені олар телескоптарды жарығымен шағылыстырмайды. Олардың инфрақызыл сәулеленуі маңындағы жылы планеталарды табуды жеңілдетеді. Бұл планеталардың атмосферасын зерттеуді оңайлатады. Осылайша, ғалымдар тіршілікке бейім мүмкін әлемдер жайлы көбірек мәлімет алады.
- Алғашқы расталған қоңыр ергежейлі 1995 жылы ғана табылды, бірақ олардың бар екенін ғалымдар 1960-жылдары-ақ болжаған. Бұл нысанға Teide 1 атауы беріліп, ол Торпақ шоқжұлдызынан анықталды. Бұл ашылым астрономияда үлкен жаңалық болды. Содан бері мұндай жұлдыздардың саны мыңдағанға жетті.
- Кейбір қоңыр ергежейлілер біздің галактиканың алғашқы кезеңінде пайда болған. Ядролық реакциялары аз болғандықтан олар миллиардтаған жыл бойы бір күйде сақтала алады. Бұл оларды ғарыш тарихын зерттеу үшін маңызды етеді. Олардың жасы оларды ғаламның тірі куәгеріне айналдырады.
- Қоңыр ергежейлілердің кейбіреулері өте жоғары тығыздыққа ие, ол тіпті кейбір планеталардан асып түседі. Шағын өлшеміне қарамастан, олардың массасы кейде шағын жұлдызға теңеседі. Бұл олардың ішкі қысымын өте жоғары етеді. Мұндай жағдайда заттардың күйі де өзгеше болады.
- Қоңыр ергежейлілердің спектрінен метан, су буы және аммиак сияқты қосылыстар табылған. Бұл олардың атмосферасының химиялық құрамы күрделі екенін көрсетеді және ол газ алыптарына ұқсас. Бұл нысандарды басқа ғаламшарлардың атмосферасын зерттеу үшін қолайлы етеді. Спектрлік талдау арқылы басқа әлемдердегі үдерістерді түсінуге болады.
- Қоңыр ергежейлілер жалғыз да, қос немесе көп жұлдызды жүйеде де кездесуі мүмкін. Кейбіреулері кәдімгі жұлдыздардың немесе өзге қоңыр ергежейлілердің серігі ретінде айналып жүреді. Бұл жүйелердегі гравитациялық әрекеттесулерді бақылауға мүмкіндік береді. Олар жұлдыздық динамиканы зерттеуде маңызды рөл атқарады.
- Біздің галактикада біз көре алмайтын қоңыр ергежейлілер әлдеқайда көп болуы мүмкін. Олар өте әлсіз болғандықтан, ғарышта көзге түспейді. Зерттеушілер олардың саны кәдімгі жұлдыздармен бірдей немесе одан көп деп есептейді. Демек, олар галактиканың жалпы массасына үлкен үлес қосуы мүмкін.
- Кейбір модельдер қоңыр ергежейлілердің маңында сұйық суы бар планеталар болуы мүмкін екенін болжайды. Бұл атмосферасы тығыз және ішкі жылу көзі жеткілікті жағдайда ғана мүмкін. Бұл әлі дәлелденбесе де, өмір іздеу саласын кеңейтеді. Сондықтан олар астробиологияда ерекше қызығушылық тудырады.
- Жекелеген қоңыр ергежейлілер өте жылдам айналады, кейде бір айналымға 10 сағаттан аз уақыт кетеді. Бұл олардың ішінде күшті орталықтан тепкіш күштер туғызады, бұл дененің пішініне және құрылымына әсер етеді. Жылдам айналу атмосфералық құбылыстарды да күшейтеді. Бұл жағынан олар Юпитерге ұқсас, бірақ өзіндік ерекшеліктері бар.
Бұл таңғаларлық деректер қоңыр ергежейлі жұлдыздардың қаншалық күрделі әрі жұмбақ екенін көрсетеді. Мұндай денелерді зерттеу арқылы біз тек жұлдыздар мен планеталар жайлы емес, бүкіл Ғалам туралы тереңірек түсінік аламыз. Қоңыр ергежейлілер — әртүрлі аспан денелерінің арасындағы көпір іспетті. Сол себепті олар астрономия ғылымының ең қызықты әрі болашағы зор саласына айналып отыр.
