Тосап – бұл жай ғана тәтті тағам емес, ол үйдің жылуын, дәстүрді және аспаздық шеберлікті бейнелейтін нағыз мәдени мұра. Оның дәмі бала кезден таныс әрі көпшілігіміз үшін жазғы күндер мен әжелердің асханасын еске түсіреді. Алайда бұл қарапайым көрінетін тәттінің артында ұзақ тарих, ерекше рецептер мен пайдалы қасиеттер жатыр. Төмендегі қызықты мәліметтер сіз тосап туралы білмеген деректерді ашып, бұл өнімге жаңа көзқараспен қарауға көмектеседі. Мүмкін, осы мақаладан кейін өзіңіздің де үй тосабыңызды қайнатқыңыз келер.
- Тосаптың тарихы көне дәуірлерден бастау алады. Ежелгі гректер мен римдіктер жемістерді балға батырып сақтаған, бұл қазіргі тосаптың алғашқы түрі болған. Қант Еуропаға кең тарағаннан кейін, ол тосап дайындаудың негізгі элементіне айналды.
- «Тосап» сөзі қазақ тілінде қайнату мағынасымен байланысты, себебі бұл тағам жеміс-жидекті қантпен бірге қайнату арқылы дайындалады. Әлемнің әр елінде ол түрліше аталса да, негізгі дайындау әдісі ұқсас. Айырмашылық тек қойылу дәрежесі мен қосылатын ингредиенттерде.
- Тосаптың түрлері өте көп: джем, конфитюр, повидло және мармелад. Әрқайсысының консистенциясы мен құрамындағы талшық мөлшері әртүрлі. Мысалы, джем езілген жемістерден жасалса, конфитюрде бүтін немесе жартылай бүтін жемістер сақталады.
- Тосап тек дәмді ғана емес, сонымен қатар пайдалы да бола алады, себебі оның құрамында жемістерден қалған дәрумендер мен антиоксиданттар сақталады. Әсіресе қарақат пен итмұрын тосабында С дәрумені көп мөлшерде болады. Дегенмен, оның құрамындағы қант мөлшері жоғары болғандықтан, шектен тыс тұтынуға болмайды.
- Орта ғасырларда тосап тек бай адамдарға ғана қолжетімді ерекше тағам болған. Қант өте қымбат өнім болғандықтан, тосап байлық пен мәртебенің белгісі саналған. Ол салтанатты дастархандарда тәтті деликатес ретінде ұсынылған.
- Францияда тосап ұлттық мақтаныш болып есептеледі, кейбір түрлері гастрономиялық мұра ретінде танылған. Француздар тосапты фиалка, лаванда, қызанақ, каштан мен раушан гүлдерінен де жасайды. Олар тосапты тек нанмен емес, сонымен қатар ет пен ірімшікпен де ұсынады.
- Шығыс Еуропа елдерінде, соның ішінде Қазақстанда да, тосапты көбінесе бәліш, құймақ, вареник секілді тағамдарға қосымша ретінде пайдаланады. Сондай-ақ шайға тосап қосу дәстүрі кең тараған. Көптеген отбасыларда тосаптың ерекше, атадан балаға берілетін рецептілері бар.
- Кейбір тосап түрлері қайнатусыз, суық әдіспен дайындалады. Бұл тәсіл арқылы дәрумендер жақсырақ сақталады, бірақ мұндай тосапты сақтау әлдеқайда мұқияттылықты қажет етеді. Мұндай әдіс әсіресе таңқурай мен мүкжидек тосаптарына қолданылады.
- «Патша тосабы» деп аталатын ерекше түрі бар, онда бүлдірген немесе шие секілді жидектер тұтас күйінде мөлдір шәрбатқа салынып дайындалады. Әр жидек өзінің пішінін жоғалтпай, жұмсақ күйінде қалуы тиіс. Бұл тосап аспаздық шеберліктің биік үлгісі саналады.
- Тосап тек жемістерден ғана емес, сонымен қатар көкөністерден, гүлдерден және тіпті қылқан жапырақты өсімдіктерден де жасалады. Асқабақтан, сәбізден, одуванчиктен немесе қарағай бүрлерінен дайындалған тосап ерекше дәмге ие және денсаулыққа пайдалы. Мұндай тосаптар заманауи аспаздықта кеңінен қолданыла бастады.
- Тосапты ұзақ уақыт сақтау үшін оны зарарсыздандырылған банкаларға құйып, герметикалық жабу керек. Егер технология дұрыс сақталмаса, көгеру немесе ботулизм пайда болуы мүмкін. Сол себепті консервілеу ережелерін қатаң ұстану қажет.
- Қант тосаптағы тәтті дәм беріп қана қоймай, табиғи консервант рөлін де атқарады. Ол ылғалды байланыстырып, бактериялар мен зеңдердің көбеюіне жол бермейді. Кейде қант орнына бал немесе қант алмастырғыштар қолданылуы мүмкін, бірақ мұндай жағдайда сақтау мерзімі қысқарады.
- Тосап түрлі тағамдарға қосымша ретінде де пайдаланылады — печенье, торт, соус немесе маринад дайындауға болады. Етке немесе ірімшікке тосап қосу тағамның дәмін ерекше етеді. Әсіресе қышқыл-тәтті тосап үйрек немесе шошқа етімен жақсы үйлеседі.
- Әлемнің көптеген елдерінде жыл сайын тосап фестивальдері өткізіледі. Мысалы, Болгарияда қара өрік тосабының мейрамы бар, ал Түркияда раушан тосабына арналған мереке өтеді. Бұл халықтық дәстүрді сақтау мен дамытуға мүмкіндік береді.
- Тосапты көбіне мыс немесе қалың түбі бар үлкен қазандарда қайнатады, себебі мұндай ыдыста жылу біркелкі таралады. Мыс тез қызады және қоспаның күйіп кетуіне жол бермейді. Сондай-ақ, тосапты қайнатқанда бетінде пайда болған көбікті алып тастау маңызды.
- Қайнату уақыты ұзараған сайын тосап қоюланып, түсі қарайа береді. Бірақ ұзақ қайнату кезінде дәрумендер көп жоғалады, сондықтан кейбір аспаздар қысқа мерзімді қайнатуды бірнеше рет қайталауды жөн көреді. Бұл тәсіл дәм мен пайдалы қасиеттерді сақтау үшін қолайлы.
- Бұрынғы замандарда тосап тек десерт емес, сонымен қатар ем ретінде де қолданылған. Қарақат, таңқурай, мүкжидек және итмұрын тосаптары суық тию мен әлсіздікке қарсы пайдаланылған. Бүгінде де адамдар малиналы тосап қосылған шайды суықта жиі ішеді.
- Экзотикалық жемістерден жасалған тосаптар ерекше дәмі және түсімен ерекшеленеді. Ананас, інжір, манго немесе папайядан дайындалған тосап хош иісті әрі түрлі-түсті болып келеді. Мұндай тосаптар еуропалық және азиялық асүйлерде барған сайын танымал болуда.
- Кейбір тосап түрлеріне алкоголь қосылады, мысалы, ром, коньяк немесе ликер. Мұндай десерт ерекше хош иіс береді және жылыту қасиетіне ие. Олар көбінесе балмұздақпен немесе құймақпен бірге ұсынылады.
- Тосап фуд-артта да қолданылады — аспаздар оны табақта өрнек салу немесе ерекше композиция жасау үшін пайдаланады. Бұл тәсіл мейрамханаларда сәнді десерттер дайындауға мүмкіндік береді. Мұндай тосаптар визуалды жағынан да, дәм жағынан да ерекше әсер қалдырады.
Тосап — бұл жай ғана тәтті тағам емес, ол дәмнің, дәстүрдің және шығармашылықтың үйлесімі. Бұл қызықты деректер тосаптың тек ас мәзіріндегі өнім емес, сонымен қатар мәдениет пен тарихтың бір бөлшегі екенін көрсетеді. Тосап ұрпақтан ұрпаққа беріліп келе жатқан ұлттық байлық ретінде бағаланады. Енді сіз де бір құты тосапқа мүлде басқа көзбен қарауыңыз мүмкін.
