Жолбарыс акулалар — мұхиттағы ең қауіпті әрі жұмбақ жыртқыштардың бірі. Олар денесіндегі жолбарысқа ұқсас қара жолақтарымен ерекшеленеді, сол себепті дәл осылай аталып кеткен. Бұл акулалардан қорқатындар да, оларға қызығатындар да көп, өйткені олардың табиғатындағы биологиялық және мінездік қасиеттері ерекше. Жолбарыс акулалары теңіз экожүйесінде маңызды рөл атқаратын қуатты аңшылар қатарына жатады. Назарларыңызға сіз бұрын білмеуі мүмкін жолбарыс акулалары туралы таңғаларлық әрі танымдық деректерді ұсынамыз.
- Жолбарыс акулалары — ең ірі акула түрлерінің бірі және ақ акула мен кит акулаларынан кейінгі үшінші орында. Олардың ұзындығы 5 метрден асады, ал салмағы 600 килограммнан көп болуы мүмкін. Мұндай үлкен көлем кез келген олжасын аулауға мүмкіндік береді. Олар тіпті тасбақалар мен басқа акулаларды да оңай ұстап жей алады.
- Бұл акула түрі денесіндегі қара жолақтар арқылы танымал. Жас акулаларда бұл жолақтар айқын көрінеді, ал ересек болған сайын біртіндеп солғын тартады. Мұндай бояу су астында жасырынуға көмектеседі. Жыртқыш шабуыл жасар алдында көзге түспей жақындауға мүмкіндік алады.
- Жолбарыс акулалары нағыз бәрін жейтін тіршілік иелері ретінде белгілі. Олар балық, құс, тасбақа, дельфин, шаян секілді тірі жандармен қатар, пластик және металл секілді заттарды да жұтып жібере береді. Осы себепті оларды кейде мұхиттың қоқыс жегіштері деп атайды. Ғалымдар олардың асқазанынан тіпті көлік шиналарын, нөмірлік белгілер мен консерві банкілерін тапқан.
- Жолбарыс акулалары өте сезімтал сенсорларға ие. Бұл сенсорлар арқылы олар басқа тіршілік иелерінің бұлшық ет қозғалысынан пайда болатын әлсіз электр импульстарын сезеді. Бұл қасиет оларға қараңғыда немесе лай суда да табысты аңшылық жасауға мүмкіндік береді. Бұл — олардың табиғаттағы ең мықты жыртқыш болуына себептердің бірі.
- Бұл акулалардың тістері ерекше — өткір, иілген және жиектерінде кішкентай тістері бар. Олар тіпті қатты тасбақа сауытын немесе теңіз сүтқоректілерінің терісін оңай жырта алады. Егер тістері сынатын болса, оның орнына жаңасы өсіп шығады. Бір акула өмір бойы мыңдаған тісін жаңартады.
- Жолбарыс акулалары жұмыртқа салмайды, олар тірідей туатын акулалар қатарына жатады. Жүктілік мерзімі 14–16 айға дейін созылады, ал бір мезгілде 80-ге дейін баласын өмірге әкеле алады. Жаңа туған акулалар туған сәтінен бастап толықтай дербес болып, өз бетімен тіршілік ете алады. Бұл — табиғи сұрыпталудың ерекше мысалы.
- Қауіпті болып көрінгенімен, жолбарыс акулалары мұхит экожүйесінде маңызды рөл атқарады. Олар әлсіз немесе ауру жәндіктерді аулап, басқа түрлердің санын табиғи деңгейде ұстап тұрады. Осы арқылы олар табиғи тепе-теңдікті қамтамасыз етеді. Егер олар жойылып кетсе, теңіздегі биологиялық тепе-теңдік бұзылуы мүмкін.
- Жолбарыс акулалары жиі таяз суға келіп, адаммен кездесу ықтималдығын арттырады. Олар жағажай маңына, өзен сағалары мен лагундарға дейін жүзіп келеді. Бұл оларды адамдарға шабуыл жасайтын үш акула түрінің қатарына қосады. Дегенмен, бұл шабуылдардың көпшілігі өлімге әкелмейді және көбінесе шатасудан туындайды.
- Бұл акулалар мыңдаған километрге дейін ұзақ қашықтыққа миграция жасай алады. Олардың тұрақты мекен ету аумағы болмайды, олар жыл мезгілі мен олжаға байланысты қозғалады. Оларды Атлант, Тынық және Үнді мұхиттарында кездестіруге болады. Әсіресе олар тропиктік және субтропиктік аймақтарда жиі кездеседі.
- Жолбарыс акулалары жалғыз өмір сүруге бейім және көбіне басқа акулалармен араласпайды. Олар үйір болып жүрмейді, тек азық мол кезде бірнеше акула бір жерде болуы мүмкін. Мұндай жалғыздық — бәсекелестіктен қорғану мен тірі қалу стратегиясының бір бөлігі. Олар аңшылық кезінде мұқият және есеппен әрекет етеді.
- Жолбарыс акулаларының әсерлі бейнесі оларды жиі деректі фильмдердің кейіпкеріне айналдырады. Оларды түнгі аңшылықта, басқа жыртқыштармен бәсекелестік сәттерінде немесе өз табиғи ортасында түсіреді. Мұндай бейнелер ғалымдар мен көрермендердің қызығушылығын арттырады. Бұл өз кезегінде мұхит табиғатын қорғауға деген сананы күшейтеді.
- Өкінішке қарай, жолбарыс акулалары заңсыз балық аулау мен теңіз ластануы салдарынан жойылып кету қаупіне тап болып отыр. Оларды жүзбе қанаттары, терісі және еті үшін аулайды, кейбір елдерде бұл заңмен шектелсе де, браконьерлік жалғасуда. Сонымен қатар олар кейде пластикті жұтып қойып, одан өліп жатады. Бұл түрді қорғау — мұхит экожүйесін сақтау үшін маңызды қадам.
Жолбарыс акулалары — жай ғана қауіпті тіршілік иесі емес, олар мұхит әлемінің күрделі әрі ерекше өкілдері. Олардың мінез-құлқы, физиологиясы мен табиғаттағы орны бізді тамсандырады. Бұл қызықты деректер осы акулаларды тереңірек тануға мүмкіндік береді. Біз олар туралы неғұрлым көп білсек, оларды келешек ұрпаққа сақтап қалу мүмкіндігіміз соғұрлым жоғары болады.
