Қарабалық – Қазақстандағы ең танымал және кең таралған тұщы су балықтарының бірі. Ол көлдерде, тоғандарда, батпақтарда және тіпті уақытша шалшықтарда да тіршілік ете алады. Қарабалықтың өмір сүруге бейімділігі мен төзімділігі оны табиғат пен биология тұрғысынан ерекше ететін маңызды қасиеттердің бірі болып саналады. Бұл балық жайлы сіз білмеген көптеген қызықты әрі танымдық деректер бар. Төменде солардың ең маңыздысы мен ерекшелері ұсынылған.
- Қарабалық оттегі аз суда өмір сүре алатын ең төзімді балықтардың бірі болып саналады. Ол басқа балықтар тіршілік ете алмайтын лайлы, батпақты, оттегі жетіспейтін көлшіктерде де өмір сүре береді. Қыста тоғандар толығымен мұз болып қатқан кезде де қарабалық тіршілігін тоқтатпайды.
- Қарабалықтың екі негізгі түрі бар – алтын түстес қарабалық және күміс түстес қарабалық. Алтын түстісі – мыс түсті реңге ие, ал күміс түстісі – ашық әрі кең таралған. Екеуі де түрлі табиғи ортаға жақсы бейімделе алады.
- Қарабалық анаэробты тыныс алу арқылы оттегісіз ортада да ұзақ уақыт өмір сүре алады. Қыс мезгілінде мұз астындағы судағы оттегінің деңгейі төмендегенде, қарабалықтар оттегісіз тыныс алу режиміне көшеді. Бұл – олардың ерекше физиологиялық бейімділігі.
- Кейбір күміс қарабалық популяциялары тек ұрғашы даралардан тұрады және олар еркексіз көбейе алады. Бұл құбылыс гиногенез деп аталады – мұнда басқа балық түрлерінің шәуеті тек жұмыртқаны белсендіреді, бірақ оның генетикалық материалы ұрпаққа берілмейді. Бұл жануарлар әлемінде өте сирек кездесетін құбылыс.
- Қарабалықтар – бәрін жейтін балықтар. Олар өсімдікпен де, жәндіктермен, құрттармен және зоопланктонмен де қоректене алады. Олардың қорегі маусымға, жасына және тіршілік ортасына байланысты өзгереді.
- Қолайлы жағдайда қарабалық тез өсіп, 1 кг-ға дейін салмақ жинап, 30 см-ден астам ұзындыққа жете алады. Ал қорек тапшы немесе су тым лас болса, олардың өсуі баяулайды және денелері ұсақ болып қалады. Бұл қасиет оларды тіршілік ортасына бейімделгіш етеді.
- Қарабалықтар орта есеппен 10–12 жыл өмір сүре алады, кейде 15 жылдан да ұзақ өмір сүретіндері кездескен. Олардың өмір сүру ұзақтығы су сапасына, қорекке және жыртқыштардың болуына байланысты. Жағдайы жақсы тоғандарда қарабалық ұзақ әрі белсенді өмір сүреді.
- Көптеген халықтар мәдениетінде қарабалық – сабырлылық пен өміршеңдіктің символы. Мысалы, Қытайда ол молшылықтың белгісі саналады және көркем өнер мен мерекелік шараларда бейнеленеді. Қазақ халқында да қарабалық балық аулау дәстүрінде ерекше орын алады.
- Қарабалықтар – көптеген елдерде балық шаруашылығы мен аквакультура саласының негізгі нысаны. Олар тағам ретінде де, жыртқыш балықтарға жем ретінде де өсіріледі. Тез бейімделгіш әрі күтімі жеңіл болғандықтан, оларды өсіру тиімді.
- Қарабалық – балық аулауды енді бастағандар үшін ең қолайлы түрлердің бірі. Оны қарапайым қармақпен де оңай ұстауға болады. Алайда ірі дараларын аулау тәжірибе мен шыдамдылықты қажет етеді.
- Қарабалық температураның өзгерісіне төзімді және ол суық аймақтарда да, жылы климатта да тіршілік ете алады. Ол 2 °C-тан 30 °C-қа дейінгі температурада өмір сүре береді. Сондықтан қарабалық Еуропадан Қиыр Шығысқа дейінгі кең аумақта таралған.
- Қарабалықтар тым көп шоғырланған тоғандарда «ергежейлік» құбылыс байқалады. Бұл кезде балықтар қорек жетіспегендіктен баяу өсіп, ұсақ болып қалады. Мұндай құбылыс балық шаруашылығы үшін қолайсыз.
- Қарабалықтың бүйірлік сызық мүшесі өте жақсы дамыған. Бұл мүше судағы тербелістер мен қысым өзгерістерін сезіп, жыртқыштардан қашуға көмектеседі. Сондай-ақ ол қараңғы суда немесе лайлы ортада қорек табуда маңызды рөл атқарады.
- Қарабалықтар сырттай тұқымдас туысы – тұқы балықтарына ұқсас болғанымен, олар басқа тұқымдасқа жатады. Олардың биологиялық ерекшеліктері, әсіресе оттегісіз ортада тіршілік ету қабілеті, тұқыдан айтарлықтай өзгеше. Бұл оларды ерекше зерттеуді қажет ететін балық түріне айналдырады.
Қарабалық – ауылдағы тоғаннан табылатын жай ғана балық емес, ол табиғаттың таңғажайып туындысы. Бұл қызықты деректер оның өмірге бейімділігі мен ерекше қасиеттерін көрсетеді. Сіз қарабалық еркексіз көбейетінін, оттегісіз суда тіршілік ете алатынын немесе әртүрлі ортаға бейімделгіш екенін білмеуіңіз мүмкін. Қарабалық – табиғаттағы қарапайымдылық пен күрделіліктің бір тамаша үлгісі.
