Дагоманизм — мифологиялық түсініктерді, дәстүрлі ғұрыптарды және табиғатпен үйлесімді қарым-қатынасты біріктіретін сирек кездесетін, бірақ аса қызықты мәдени-рухани құбылыс. Бұл жүйе ғылыми еңбектер мен оқулықтарда кеңінен танылмағанымен, кейбір аймақтарда халық ауыз әдебиетінде, фольклор мен көне салт-дәстүрде өз орнын сақтап қалған. Оның негізі ата-бабаға табыну, табиғат күштеріне сену және адамның әлеммен үйлесімде өмір сүру идеясымен тығыз байланысты. Төменде дагоманизмнің мәнін тереңірек түсінуге мүмкіндік беретін танымдық әрі қызықты деректер ұсынылады.
- Дагоманизм — синкреттік дүниетаным жүйесі. Ол шаманизм, анимизм және көне тәңірлік культтердің элементтерін біріктіріп, таулы аймақтарда өмір сүрген ежелгі халықтардың рухани тәжірибесіне негізделген.
- «Дагоманизм» атауының түбірі «даг» сөзі — кейбір кавказ тілдерінде «тау» немесе «биік шың» мағынасын білдіреді. Бұл сөздің қолданылуы дагоманизмнің табиғатпен, әсіресе таулармен тығыз байланысын көрсетеді.
- Дагоманизмде табиғатқа табыну ерекше орын алады. Адам — табиғаттың бір бөлшегі, ал таулар, өзендер, жануарлар мен ормандар — киелі, рухы бар тіршілік иелері ретінде қабылданады.
- Ғұрыптар көбіне табиғат күштерімен келісімге келуге бағытталған. Бұл рәсімдерге құрбан шалу, ән айту, билеу, хош иісті шөптер түтету және ата-баба рухтарына үндеу жатады.
- Бұл жүйеде қасиетті жазба жоқ. Білім мен рухани мұра ұрпақтан-ұрпаққа ауызша түрде — аңыз, әпсана, мақал-мәтел немесе эпостар арқылы жеткізіледі.
- Шаман немесе рухани көсем — дагоманистік қауымдастықтағы маңызды тұлға. Ол рухани әлем мен адамдар арасындағы дәнекер, емші, болжаушы әрі кеңесші рөлін атқарады.
- Ата-бабалардың рухтары тірілермен қатар өмір сүреді деген сенім бар. Оларға тағам қойылады, шырақтар жағылады және мерекелерде арнайы еске алу рәсімдері жасалады.
- Дагоманистік мейрамдар нақты күндерге байланбайды, табиғат құбылыстары мен маусым ауысуына байланысты өткізіледі. Мысалы, көктемгі жаңару рәсімі жердің алғашқы оянуымен қатар атқарылады.
- Ғибадат орындары ретінде шіркеулер немесе мешіттер емес, табиғи нысандар — үңгірлер, бұлақтар, тау жайлаулары мен көне ағаштар киелі деп саналады. Бұл жерлерде дұға жасалып, сый-сыяпаттар қалдырылады.
- Отбасы мен ру арасындағы үйлесімділік — басты құндылықтардың бірі. Рулық дәстүрлерді бұзу адам өмірінде рухани тепе-теңдіктің бұзылуына әкеледі деп есептеледі.
- Дагоманизмде жиі кездесетін белгілер — ою-өрнек пен бейнелік символдар. Шеңбер, спираль, ромб, толқын сынды пішіндер өмірдің үздіксіздігін, энергия айналымын және табиғи циклдерді бейнелейді.
- Әйелдер дәстүрді сақтаушы және рухани үйлесімділіктің бастау көзі ретінде қадірленеді. Олар әдетте үй ішіндегі рәсімдер мен әндерді, шөппен емдеу жолдарын меңгерген.
- Жануарларға деген қарым-қатынас ерекше құрметке ие. Аң аулау тек қажеттілік туындаған кезде рұқсат етіледі және ол рухқа алғыс айту рәсімімен аяқталады.
- Кейбір бағыттарда шаманның трансқа еніп, рухтар әлеміне саяхаттауы маңызды орын алады. Онда ол жоғалған жанды іздейді, жауап алады немесе рухани ем жүргізеді.
- Қазіргі заманда дагоманизм жаһандану мен урбанизация әсерінен жойылып бара жатқан жүйе ретінде қарастырылады. Алайда шалғай ауылдарда, этнографтар мен дәстүр сақтаушылар арасында әлі де тірі.
- Қазіргі руханият саласында дагоманизм экологиялық ойлау мен табиғатпен үндестік философиясының үлгісі ретінде зерттеліп жүр. Ол өткенді қастерлеуге және Жермен үйлесімді өмір сүруге үндейді.
- Дагоманизмге тән өнер — қарапайым, табиғи және рәміздерге толы. Ән-күй ұлттық аспаптармен орындалады, билер жануарлардың, жел мен судың қозғалысын бейнелейді.
- Жақсылық пен жамандық нақты бөлінбейді, оның орнына тепе-теңдік пен себеп-салдар байланысы басты ұстаным болып табылады. Әрбір әрекеттің салдары бар, ол міндетті түрде адамға қайтып оралады.
- Дагоманизм ресми дін ретінде танылмағанымен, кейбір қауымдастықтар үшін бұл — өмір салты, рухани бағдар және мәдени мұра. Бұл дәстүр атадан балаға беріліп, этникалық бірегейліктің бір бөлігі ретінде сақталады.
Бұл таңғажайып деректер дагоманизмнің адам, табиғат пен рух әлемінің тұтастығын көрсететін терең дүниетаным екенін дәлелдейді. Сіз білмеуіңіз мүмкін, бірақ XXI ғасырда да ата-баба дәстүріне, табиғат ритміне және көзге көрінбейтін күштерге сенетін қауымдастықтар бар. Дагоманизм — бұл тек ғұрыптар мен нанымдар жиынтығы емес, адамзаттың ежелгі рухани жадының көрінісі. Мұндай жүйелерді түсіну арқылы біз өзімізді де тереңірек тани түсеміз.
