Меркурий — Күнге ең жақын орналасқан планета, бірақ соған қарамастан Күн жүйесіндегі ең аз зерттелген нысандардың бірі болып қала береді. Оның ерекше сипаттары астрономдар мен ғарыш зерттеушілерін ғана емес, ғалам құпиясына қызығушылық танытатын кез келген адамды таңдандырады. Кішкентай көлеміне қарамастан, Меркурий көптеген ерекше қасиеттерге ие. Оның атмосферасы жоқ, күні ұзақ, бетінде таңғаларлық кратерлер бар, әрі ол әлі де көптеген жұмбақтарды жасырып жатыр. Назарларыңызға Меркурий жайлы сіз білмеуі мүмкін қызықты және танымдық деректерді ұсынамыз.
- Меркурий — Күн жүйесіндегі ең кішкентай планета. Оның диаметрі шамамен 4879 километр және бұл кейбір планеталардың серіктерінен де кіші, мысалы, Ганимед немесе Титаннан. Алайда ол тығыздығы бойынша Жерден кейінгі екінші орында, бұл оның өзегінің металға бай екенін көрсетеді.
- Меркурийде толыққанды атмосфера жоқ, сондықтан оның беткі қабатында температура өте қатты өзгереді. Күндізгі температура 430°C-тан асып кетсе, түнде –180°C-қа дейін төмендейді. Мұндай күрт айырмашылық тек атмосферасы жоқ денелерде ғана кездеседі.
- Бұл планетада Күнге қатысты тәуліктің ұзақтығы барша Күн жүйесіндегі ең ұзақ. Ол өз осінен шамамен 59 Жер тәулігінде бір айналады, ал Күнді 88 тәулікте айналып шығады. Нәтижесінде бір күн Меркурийде 176 Жер тәулігіне созылады.
- Меркурийдің беткі қабаты кратерлерге толы, олар Айдың бедеріне қатты ұқсайды. Бұл кратерлердің көбі Шекспир, Бетховен, Гоголь сияқты әйгілі адамдардың есімімен аталған. Олар миллиардтаған жыл бұрын астероидтардың соқтығысуынан пайда болған.
- Күнге ең жақын орналасқанына қарамастан, Меркурий — Күн жүйесіндегі ең ыстық планета емес. Венерада атмосфера қалың және парниктік эффекті күшті болғандықтан, орташа температурасы Меркурийден жоғары. Бұл факті көптеген адамдарды таң қалдырады.
- Меркурий полюстеріндегі кейбір көлеңкелі кратерлерде су мұзы бар екені анықталған. Бұл аймақтарға ешқашан Күн сәулесі түспейді, сондықтан олар өте суық күйде сақталады. Мұз радарлық бақылаулар мен ғарыштық зондтар арқылы анықталған.
- Планетаның магнит өрісі өте әлсіз — Жермен салыстырғанда жүз есе төмен. Соған қарамастан, кішкентай көлеміне қарамастан, мұндай өрістің болуы ерекше құбылыс. Бұл Меркурийдің ішкі ядросының әлі де ішінара сұйық екенін көрсетеді.
- Меркурий Жерден жалаң көзбен көрінеді, бірақ оны бақылау қиын. Оны тек таңсәріде немесе күн батқан кезде ғана көруге болады, өйткені ол Күнге тым жақын орналасқан. Ежелгі адамдар оны таң жұлдызы мен кешкі жұлдыз деп екі бөлек нысан деп ойлаған.
- Меркурийге алғашқы ғарыш миссиясы Mariner 10 аппараты арқылы жүзеге асырылды, ол 1974–1975 жылдары планетаның жанынан үш рет ұшып өтті. Ол алғашқы суреттерді жіберіп, магнит өрісін анықтады. 2011–2015 жылдары MESSENGER миссиясы орбитада жұмыс істеп, маңызды мәліметтер жинады.
- Планетаның бетінде жүздеген шақырымға созылатын алып жоталар бар, олар Меркурийдің сығылып жатқанын көрсетеді. Бұл — ішкі ядросының салқындап, көлемінің кішіреюінен туындаған геологиялық процесс. Бұл жоталар мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан.
- Меркурийдің айналу осінің еңісі өте аз, сондықтан мұнда жыл мезгілдері болмайды. Экватор үнемі ең көп күн сәулесін алса, полюстер ең аз алады. Бұл климаттық аймақтар арасында үлкен айырмашылық туғызады, бірақ маусымдық өзгерістер жоқ.
- Бұл планетаның табиғи серігі жоқ. Күн жүйесінде тек екі планетаның ғана серігі жоқ — Меркурий мен Венера. Бұл Күнге тым жақын болуына байланысты, себебі тұрақты орбитада серіктің айналуына мүмкіндік бермейді.
- Меркурийдің орбиталық жылдамдығы өте жоғары — шамамен 47 км/секунд. Бұл оны Күн жүйесіндегі ең жылдам қозғалатын планета етеді. Осыған байланысты ол ежелгі Римде жылдамдық құдайы — Меркурийдің атымен аталған.
- Бұл планетада күн мен түн ұзақтығы бірдей, бірақ уақыт бойынша екеуі де өте ұзақ. Күн көкжиектен баяу көтеріліп, қозғалысын тоқтатып, кері бағытқа жылжиды да, кейін қайтадан бағытын өзгертеді. Бұл оның айналу мен орбиталық қозғалыс арақатынасының нәтижесі.
- Меркурийдің беткі қабаты өте қараңғы — ол күн сәулесінің тек 7 пайызын ғана шағылыстырады. Бұл оны көмір немесе асфальтпен салыстыруға болатындай етеді, ал Ай беті шамамен 12 пайызын шағылыстырады. Бұл альбедоның төмендігі тау жыныстарының құрамымен түсіндіріледі.
- 2025 жылы Меркурийге BepiColombo миссиясы жетеді деп жоспарлануда, ол — Еуропалық ғарыш агенттігі мен Жапонияның бірлескен жобасы. Бұл миссия планетаның құрылымын, магнит өрісін, атмосферасын және геологиясын тереңірек зерттеуге арналған. Ол екі аппараттан тұрады және планетаны әртүрлі орбиталардан бақылайды.
Меркурий — Күнге ең жақын орналасқанымен, әлі толық зерттелмеген және көптеген құпияларды сақтап келе жатқан планета. Бұл қызықты деректер оның қандай ерекше, күрделі және тіпті белсенді аспан денесі екенін көрсетеді. Сіз бұл кішкентай әлемнің ішкі құрылымы, қозғалысы мен климаты жайлы білмеуіңіз мүмкін. Алдағы зерттеулер Меркурий туралы жаңа әрі күтпеген жаңалықтар әкелуі әбден мүмкін.
