Үндiктер — АҚШ-тағы Рақмет айту күнінің символына айналған қарапайым құс қана емес, ерекше биологиясы, мінез-құлқы мен тарихы бар ғажайып тіршілік иесі. Олардың сыртқы бейнесі, әдеттері мен тіпті қарым-қатынас жасау тәсілдері әлемнің түкпір-түкпіріндегі фермерлер мен ғалымдарды қызықтырады. Бұл құстардың табиғи ерекшеліктері мен мәдениеттегі орны туралы көп адам біле бермейді. Төменде сіз бұрын білмеуіңіз мүмкін деген таңғаларлық әрі танымдық деректер топтамасы берілген.
- Үндiктер алғаш рет осыдан 2000 жылдан астам бұрын қазіргі Мексика аумағында қолға үйретілген. Ежелгі халықтар оларды тек ет үшін емес, діни рәсімдерде де қолданған. Кейбір тайпалар бұл құсты қасиетті деп санаған.
- Бұл құстың атауы әлемнің әртүрлі тілдерінде әрқилы және кейде түсініспеушіліктен туған. Мысалы, ағылшын тіліндегі turkey сөзі оның Түркиядан шыққан деген қате түсінікке негізделген, ал француздар оны dinde деп атайды, бұл «Үндістандық тауық» деген мағына береді.
- Үндiк аталықтарының басында карункул деп аталатын тері өсінділері бар. Ұрғашысына әсер ету кезінде бұл өсінділер үлкейіп, қызарып кетеді. Бұл ерекшеліктер қос құс арасындағы байланыс пен таңдауда маңызды рөл атқарады.
- Үндiктерде өте жақсы дамыған көру қабілеті бар және олар алыстан қозғалысты оңай байқай алады. Олардың көзі басының екі жағында орналасқан, бұл оларға кең панорамалық көрініс береді. Бұл қасиет оларды жыртқыштардан сақтап қалуға көмектеседі.
- Далада жүретін үндiктер тамаша ұша алады, дегенмен көпшілік оларды ұша алмайды деп ойлайды. Олар ағаштарға қонып, түнейтін жер ретінде пайдалана алады және сағатына 80 км жылдамдықпен 1,5 км-ге дейін ұша алады. Үй жағдайындағы үндiктер мұндай қабілеттерін көбінесе селекция салдарынан жоғалтқан.
- Аталық үндiктер «гүлдеген» немесе «гобблинг» деп аталатын ерекше дыбыс шығара алады, бұл дыбыс бір шақырымнан астам қашықтықтан естіледі. Бұл дыбыс арқылы олар ұрғашыларды өзіне тартады және аймағын белгілейді. Ұрғашылары бұл дыбысты шығармайды, тек әлсіз дыбыстармен жауап береді.
- Үндiк балапандары жұмыртқа ішінде жатып-ақ анасымен дыбыс арқылы байланыс орната бастайды. Олар түрлі дыбыстар шығарып, анасы жауап қайырады. Бұл байланыс балапанның ерте дамуында үлкен рөл атқарады.
- Үндiк — АҚШ-тың ресми символдарының бірі болуға ұсынылған жалғыз құс. Бенджамин Франклин оны аққұйрық бүркіттен де лайықтырақ деп есептеген, өйткені үндiк сақ, батыл және ақылды құс саналған. Алайда ресми таңдау бүркітке түсті.
- Үндiктер сырттай ірі көрінгенімен, өте шапшаң жүгіреді және сағатына 40 км жылдамдыққа жете алады. Бұл қабілет далада жыртқыштардан қашуға мүмкіндік береді. Олардың дене бітімі күш пен маневрлікті қамтамасыз етеді.
- Дала үндiктері күндіз белсенді болады және ондаған құстан тұратын топтарда өмір сүреді. Топ ішінде күрделі әлеуметтік иерархия бар, аталықтар басшылық үшін күреседі. Ұрғашылары серік таңдағанда олардың беделі мен дыбыс күшіне назар аударады.
- Үндiктер тек ет көзі ретінде ғана емес, ғылыми зерттеулер үшін де пайдаланылады. Олардың иммундық жүйесі вакциналар мен жаңа емдеу әдістерін дамытуда зерттеледі. Бұл құстың ғылымға да пайдасы зор екенін көрсетеді.
- Қазіргі таңда арнайы өсірілетін селекциялық үндiк тұқымдары жылдам салмақ жинауға бейімделген, бұл кейде денсаулығына кері әсер етеді. Көптеген аталықтары табиғи түрде шағылыса алмайды және жасанды ұрықтандыруды қажет етеді. Бұл құбылыс өндірістік құс шаруашылығында жиі кездеседі.
- Табиғатта үндiктер 10 жылға дейін өмір сүре алады, алайда қора жағдайында олардың жасы 2–3 жылдан аспайды. Дала құстары қоршаған ортаға жақсы бейімделіп, қиын климатта да тіршілік ете алады. Олардың аман қалу инстинкті жақсы дамыған.
- Үндiк еті диеталық тағам ретінде саналады, ол май мөлшері аз әрі ақуызға, В дәрумендеріне және минералдарға бай. Бұл ет жүрек-қантамыр аурулары бар адамдарға, спортшыларға және балаларға ұсынылады. Диеталық тамақтануда маңызды орын алады.
- Үндiктердің тұмсығының астында тері қатпары бар, оны сырға деп атайды. Бұл сырға құстың көңіл күйіне байланысты түсін өзгерте алады. Ол ашық қызылдан көкшілге дейін ауысады.
- Әртүрлі халықтарда үндiк молшылық, қонақжайлылық және береке символы болып саналады. Солтүстік Америкада бұл құс Рақмет айту күнімен тығыз байланысты. Кейбір тайпаларда ол жауынгер рухының белгісі болған.
- Үндiктер адамды және оқиғаларды есте сақтау қабілетіне ие. Олар таныс пен бейтаныс адамдарды ажыратып, қожайынының дауысын тани алады. Бұл олардың зеректігі мен оқуға бейімділігін көрсетеді.
- Табиғатта үндiктер тек өсімдікпен емес, жәндіктермен, ұсақ бауырымен жорғалаушылармен және қосмекенділермен де қоректенеді. Олар — бәрін жейтін жануарлар және рационын ортаға бейімдей алады. Бұл бейімділік оларды тіршілікке бейім етеді.
- Аталық үндiктер күн сайын таңертең алыстан естілетін дауыспен «гобблинг» орындайды. Бұл дыбыс олардың бір-бірімен байланысуына, ұрғашыларды шақыруға және қарсыластарын ескертуге арналған. Бұл қылық әтештің таңғы шақыруына ұқсайды, бірақ үндiктің дауысы күштірек.
Үндiктер — тек мерекелік дастарқанның тағамы ғана емес. Бұл қызықты деректер олардың мінез-құлқының, биологиялық ерекшеліктерінің және мәдени маңыздылығының қаншалықты күрделі екенін көрсетеді. Сіз бұл құстардың соншалық зерек, жылдам және ұйымдасқан тіршілік иелері екенін білмеуіңіз мүмкін. Үндiктер туралы таңғаларлық мәліметтер оларды жаңа көзқараспен қарап, табиғат пен адам өміріндегі рөлін бағалауға көмектеседі.
